Η ιδεολογία της «νομιμότητας»

doublethink (από http://no2idbirmingham.blogspot.com/2009/06/doublethink_08.html )

 
του Αυγουστίνου Ζενάκου

από το the Press Project Blog

Ένα από τα πιο διασκεδαστικά ανέκδοτα από την παρανοϊκή ζωή της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης έχει να κάνει με τον Λαβρέντι Μπέρια – ή μάλλον με τον θάνατό του. Λέγεται ότι μετά την πτώση, την καταδίκη και την εκτέλεση του άλλοτε πανίσχυρου αρχηγού της NKVD, οι σοβιετικές αρχές επιχείρησαν, όπως είχαν άλλωστε ξανακάνει με άλλους, να χειραγωγήσουν τη μνήμη της ζωής του, να ξαναγράψουν την ιστορία. Κοντά στα άλλα, λοιπόν, οι συνδρομητές της Μεγάλης Σοβιετικής Εγκυκλοπαίδειας, έλαβαν μια σελίδα με το ταχυδρομείο. Η σελίδα ήταν το λήμμα «Βερίγγειος  Πορθμός». Και οι οδηγίες έλεγαν να την κολλήσουν πάνω από το λήμμα «Λαβρέντι Μπέρια». Η ζωή του όψιμου αυτού προδότη του κομμουνισμού θα είχε έτσι εξαφανιστεί, κάτω από μια χρήσιμη περιγραφή αρκτικής γεωγραφίας.

Δικαίως αναρωτιέται ο Σλάβοϊ Ζίζεκ: ήταν τόσο κουτοί αυτοί οι Σοβιετικοί; Στ’ αλήθεια, τους έστελνε κάποιος μια σελίδα, την κολλούσαν πάνω σε μια άλλη, και μονομιάς η προηγούμενη είχε διαγραφεί από τη μνήμη τους; Δεν είχε υπάρξει ποτέ Λαβρέντι Μπέρια παρά μόνο Βερίγγειος  Πορθμός;

Το γλωσσικό αυτό παράδοξο το έχει περιγράψει με ελκυστικότατη λογοτεχνική υπερβολή ο Τζορτζ Όργουελ στη δυστοπική κοινωνία του «1984». Το λέει «doublethink» - δυνατότητα να πιστεύεις δύο αντιφατικά πράγματα ταυτόχρονα, δίχως αυτό να φέρνει τη λογική σου σε αδιέξοδο. Οι πολίτες της Ωκεανίας, στο «1984», δεν είναι τόσο κουτοί ώστε να μην συνειδητοποιούν ότι ζουν σε απόλυτη δικτατορία. Απλώς, ταυτόχρονα και δίχως να υποφέρει η λογική τους, πιστεύουν και ότι «αγαπούν τον Μεγάλο Αδελφό».

Η κατασκευή τέτοιου είδους σχημάτων, τα οποία λειτουργούν έστω και αν έρχονται σε προφανή αντίφαση με την παρατήρηση και την εμπειρία, είναι πάγιο χαρακτηριστικό των ολοκληρωτισμών. Συνήθως είναι μονοκόμματα αλλά εύπλαστα, εύληπτες διατυπώσεις με ένα κεντρικό, διεκδικητικό μήνυμα. Το τρέχον για την Ελλάδα – και όχι μόνο –, το οποίο μέχρι στιγμής σημειώνει μεγάλη επιτυχία, είναι: «Νομιμότητα».

Η «νομιμότητα» είναι ίσως το ιδεολογικό σχήμα που περισσότερο από κάθε άλλο εξυπηρετεί την υλοποίηση της πολιτικής της ελληνικής κυβέρνησης και την εφαρμογή του ευρύτερου προγράμματος στο οποίο συμμετέχει ως εμπροσθοφυλακή. Η χρησιμότητα του σχήματος αποδεικνύεται από το πώς επιστρατεύεται: Είναι αυτό, λόγου χάρη, που εξηγεί πειστικότερα, αποστομωτικά σχεδόν, γιατί πρέπει να μειώσουμε τον δημόσιο τομέα (για να μην είναι ανεξέλεγκτος και συνεπώς επιρρεπής στη διαφθορά) και συνολικότερα τον ρόλο του κράτους (για να μην ευνοούνται «κάποιοι», είτε πολιτικοί είτε επιχειρηματίες, αλλά να λειτουργεί ο υγιής ανταγωνισμός)˙ αυτό που εξηγεί, ακόμη, γιατί οι διαμαρτυρίες, οι διαδηλώσεις, οι καταλήψεις, οι αποκλεισμοί δρόμων, λιμανιών, κτλ, είναι καταδικαστέα και κολάσιμα (επειδή υπό καθεστώς «νομιμότητας», δικαιούσαι να εκφράζεσαι ελεύθερα αλλά όχι να παρανομείς και δη με συνέπειες για την άνεση των άλλων που δεν ταυτίζονται μαζί σου)˙ αυτό που εξηγεί, χάριν παραδείγματος και πάλι, γιατί πρέπει να τελειώνουμε με τα «προνόμια» ορισμένων επαγγελματικών τάξεων (επειδή ακόμη και αν δεν κατακτήθηκαν  παράνομα, μοιάζουν πολύ τόσο στον τρόπο κατάκτησής τους όσο και στα ίδια τους τα χαρακτηριστικά με ρουσφέτια και τα ρουσφέτια αποτελούν διαφθορά).

Υπάρχουν και άλλα ιδεολογικά σχήματα: η «αποτελεσματικότητα», η «συνευθύνη» (επί το λαϊκότερο, «μαζί τα φάγαμε»), το «νοικοκύρεμα», η «τιμή» (εννοείται, απέναντι στους δανειστές μας), ακόμη και η «πρόοδος» (όπως δήλωσε γεμάτος αυτοπεποίθηση ο πρωθυπουργός μας, «είμαστε στο χείλος του γκρεμού και πρέπει να πάμε την Ελλάδα μπροστά»). Κανένα, ωστόσο, δεν έχει ως τώρα αποβεί τόσο χρήσιμο όσο η «νομιμότητα». Το βλέπει κανείς και στη χρήση του από τα κυρίαρχα ΜΜΕ: πρόκειται για το βασικό σχήμα που επιστρατεύουν οι μείζονες αρθρογράφοι για να υπερασπιστούν την πολιτική της κυβέρνησης, είτε αφορά το ξεπάστρεμα ολόκληρων κοινωνικών ομάδων είτε τη στρατιωτική επίθεση αστυνομικών σε διαδηλωτές.

Λογικό είναι. Ποιος μπορεί να είναι γενικώς κατά της νομιμότητας; (Τι θέλουμε, δηλαδή, χάος; Να κάνει ο καθένας ό,τι θέλει;) Αυτού του είδους το ιδεολογικό σχήμα, εκφρασμένο μάλιστα με τέτοια ρητορική απλοϊκότητα, είναι από τους πιο δύσκολους αντιπάλους. Γι’ αυτό και εξυπηρετεί τόσο στο doublethink: μπορεί να βλέπετε ότι στις 15, στις 28 και στις 29 Ιουνίου συντελέστηκε εκτροπή άνευ προηγουμένου, ότι η αστυνομία συμπεριφέρεται ως συμμορία τραμπούκων και ότι παρόλα αυτά η κυβέρνηση την χρησιμοποιεί με ζέση και δίχως ενοχές – αλλά κατά της νομιμότητας δεν είστε, δεν μπορείτε να είστε!

Η επίκληση της «νομιμότητας» είναι που επιτρέπει σε μια σειρά γεγονότα να μοιάζουν αποδεκτά ως τμήματα μιας ενιαίας, συνεπούς αφήγησης – πράγμα που είναι, άλλωστε, η δουλειά της ιδεολογίας:

Η αστυνομία χρησιμοποιεί 2.800 δακρυγόνα και ασφυξιογόνα για να διαλύσει ειρηνικούς διαδηλωτές και οι εποχούμενες ομάδες της χτυπούν αδιακρίτως περαστικούς, θαμώνες καφενείων και εστιατορίων και τουρίστες από την Ακρόπολη ως το Μοναστηράκι.

Υπήρχε πληροφορία για σχέδιο κατάληψης του Κοινοβουλίου. Καμία ανοχή. Νομιμότητα.

Το δικαστήριο εξοντώνει με βαρύτατες ποινές όσους έχουν συλληφθεί για συμμετοχή στους «Πυρήνες της Φωτιάς», έστω και αν δεν αφαίρεσαν ζωές, έστω και αν στην πραγματικότητα προκάλεσαν μόνο σχετικά περιορισμένες υλικές ζημιές.

Είχαν πρόθεση να ανατρέψουν το πολίτευμα. Καμία ανοχή. Νομιμότητα.

Το Εφετείο και ο Άρειος Πάγος επικυρώνουν την ποινή τεσσάρων χρόνων φυλάκισης, για τη «ληστεία» μίας ζάντας, ενός πρώην τοξικομανή που έχει ολοκληρώσει δημόσιο πρόγραμμα απεξάρτησης και επανένταξης, εργάζεται και έχει την ευκαιρία να ζήσει μια ζωή εποικοδομητική για τον ίδιο και το κοινωνικό σύνολο. (Διαβάστε το ρεπορτάζ του TPP)

Είχε ποινικό μητρώο για κλοπή. Καμία ανοχή. Νομιμότητα.

Ο γραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου του ΠΑΣΟΚ Μιχάλης Καρχιμάκης δηλώνει την ανησυχία της κυβέρνησης για τους αυξανόμενους προπηλακισμούς πολιτικών από πολίτες και απευθύνει κάλεσμα για «δράση».

«Ακρωτηριάζεται» (sic) η δημοκρατία. Καμία ανοχή. Νομιμότητα.

Θα έλεγε κανείς ότι μια δικαστική εξουσία που παραβλέπει ότι για μια δημοκρατική πολιτεία η απάντηση στη βία όχι μόνο δεν θα έπρεπε να είναι ακόμη περισσότερη βία υπό τη σκέπη της «νομιμότητας» αλλά ανάδειξη της αίσθησης δικαίου σε πείσμα του γράμματος του νόμου και υπό το φως του καταστατικού ανθρωπισμού της δημοκρατίας, είναι αλλοτριωμένη και αντανακλά πιστά την ιδεολογία της πολιτικής εξουσίας. Θα έλεγε κανείς, ακόμη περισσότερο, ότι μια πολιτική εξουσία που πνίγει τους πολίτες της στα χημικά, όσο αυτή ψηφίζει ένα εις γνώση της μη δημοφιλές νομοθέτημα, ενώ ταυτόχρονα θεωρεί «ακρωτηριασμό της δημοκρατίας» τους προπηλακισμούς πολιτικών, εμφανίζει τάσεις προς τον ολοκληρωτισμό που έχουν γίνει καταφανώς επικίνδυνες για οποιαδήποτε αντίληψη δημοκρατίας. Αυτές οι σκέψεις θα έπρεπε να είναι οι αυτονόητες. Δεν είναι, όμως.

Συγχαρητήρια, λοιπόν, είστε παγιδευμένοι σε μια ιδεολογία και δεν μπορείτε να βγείτε. Το ότι δεν το συνειδητοποιείτε καν είναι μέρος της λειτουργίας: η ιδεολογία αυτή είναι μεταμφιεσμένη σε κοινή λογική, σε αυτονόητες διαπιστώσεις. Γι’ αυτό και η «νομιμότητα» είναι από τα πιο επιτυχημένα σχήματά της. Είναι κατ’ εξοχήν αυτονόητη. Η «νομιμότητα», το φοβερό αυτό εργαλείο, επιτρέπει σε όλες τις τερατώδεις πράξεις της κυβέρνησης να μοιάζουν για πολλούς ενταγμένες σε μια δημοκρατική διακυβέρνηση, φρουρό της ισορροπημένης τήρησης των «δικαιωμάτων» τόσο της «μίας» όσο και της «άλλης πλευράς».

Μπορεί να μην είστε όλοι συνδρομητές στη Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια. Χάριν, όμως, στα αγαπημένα σας ΜΜΕ, έχετε λάβει το λήμμα «Νομιμότητα» και το έχετε κολλήσει παντού. Μπορεί να αγανακτείτε με διάφορα αλλά τον Μεγάλο Αδελφό τον αγαπάτε ακόμη.