Από τις 13 έως τις 16 Μαΐου 2010, έγινε στο Πανεπιστήμιο του Γιορκ στο Τορόντο το συνέδριο του περιοδικού «Ιστορικός Υλισμός». Ο Βασίλης Γρόλλιος συμμετείχε στο συνέδριο και μας έστειλε το παρακάτω κείμενο σχετικά με το τι συζητήθηκε εκεί και τις ανησυχίες των επιστημόνων για την επικαιρότητα των ιδεών του μαρξισμού και την αναλυτική τους σημασία σε μια ιδιαίτερη περίοδο. Αν και με μικρή καθυστέρηση, δημοσιεύουμε το κείμενο. Περισσότερες πληροφορίες για το συνέδριο στην ιστοσελίδα http://www.yorku.ca/hmyork.
του Βασίλη Γρόλλιου *
από την ΕΠΟΧΗ, 1.08.10
Σε αυτό το συνέδριο συμμετείχαν κάποιοι από τους πιο γνωστούς ερευνητές της σοσιαλιστικής σκέψης διεθνώς. Πλήθος διαλέξεων έλαβαν χώρα για πληθώρα θεμάτων που αφορούν όλες τις κοινωνικές επιστήμες και τη φιλοσοφία. Στον εναρκτήριο χαιρετισμό του ο εκ των διοργανωτών του συνεδρίου, καθηγητής πολιτικής οικονομίας στο πανεπιστήμιο του Γιορκ, Ντέιβιντ Μακνάλι τόνισε τις βασικές θέσεις που εκθέτει στο καινούργιο του βιβλίο (McNally David, «Global Slump: The Economics and Politics of Crisis and Resistance», PM press, 2010). Η κρίση αλλάζει μορφή και αυτό επιτρέπει στους οικονομολόγους της επικρατούσας τάσης (mainstream economists) να υποστηρίζουν ότι έχει τελειώσει. Η κρίση ξεκίνησε από το χρέος των στεγαστικών δανείων, μετατράπηκε σε τραπεζική κρίση και τώρα σε δημοσιονομική. Για τον Μακνάλι παρατηρούμε την πιο σφοδρή επίθεση στις δημόσιες υπηρεσίες που θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε. Τα επόμενα δέκα χρόνια θα είναι πάρα πολύ δύσκολο να αποφύγουμε τη λιτότητα. Οι κρατικές περικοπές θα μεγεθυνθούν ακόμα περισσότερο στο μέλλον. Χαρακτηριστικό είναι ότι η Ιαπωνία δεν έχει βγει ακόμα από την κρίση της δεκαετίας του 1990. Κάθε μορφή νεοφιλελεύθερης πολιτικής μεγεθύνεται. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο καθίσταται αναγκαία η εντατικοποίηση της ταξικής πάλης παγκόσμια. Όσον αφορά την Ελλάδα, είπε ότι όλοι χαιρόμαστε για τις διαδηλώσεις και τις απεργίες που οι Έλληνες κάνουνε, μία αντίδραση που θα πρέπει να αυξηθεί κι άλλο.
O κοινωνιολόγος Κέβιν Άντερσον μίλησε για το καινούργιο του βιβλίο το οποίο αναλύει τις απόψεις του Μαρξ για την εξέλιξη του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής με έμφαση στις μη δυτικές κοινωνίες (Kevin Anderson, «Marx at the Margins. On Nationalism, Ethnicity, and Non-Western Societies», The University of Chicago Press, 2010). Ο συγγραφέας έχει πρόσβαση στις ανέκδοτες ακόμα σημειώσεις του ώριμου Μαρξ για το θέμα, μια που ανήκει στην εκδοτική ομάδα που ετοιμάζει την έκδοση αυτών των κειμένων.
Η μαρξιστική σκέψη εισάγει συνεχώς νέες έννοιες
Στη διάλεξή του υπογράμμισε πως παρόλο που οι περισσότεροι σχολιαστές του Μαρξ, βλέπουν στα κείμενά του ένα μόνο μονοπάτι εξέλιξης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής αυτό δεν αληθεύει. Οι κριτικές συνήθως λένε ότι ο Μαρξ δεν ενσωματώνει στη σκέψη του την ποικιλομορφία των εθνοτήτων και των διαφόρων φυλών, γιατί εστιάζει αποκλειστικά στις τάξεις. Ο Άντερσον δίνει ένα δίκαιο σε αυτές τις κριτικές όσον αφορά τον νεαρό Μαρξ. Από το 1848 ως το 1853 η ευρωπαϊκή αποικιοκρατία όντως εμφανίζεται στο μαρξικό έργο ως ένα απαραίτητο στάδιο για τις μη δυτικές κοινωνίες. Από το 1879 και μετά όμως η μαρξική θεωρία της ιστορίας γίνεται σαφώς πιο σύνθετη και πολυεπίπεδη. Ο ασιατικός τρόπος παραγωγής δεν θεωρείται πλέον αποκλειστικά ανελεύθερος. Το άμεσο μέλλον της Ρωσίας δεν συμπεριλαμβάνει αναπόφευκτα την ανάπτυξη του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι ότι η θεωρία της επανάστασης στον Μαρξ δεν βασίζεται μόνο στις τάξεις αλλά σε μία διαλεκτική σχέση αλληλοεπίδρασης μεταξύ έθνους, φυλής και τάξης.
Το τρίτο βιβλίο στο οποίο αξίζει να αναφερθώ παρουσιάστηκε σε μια κατάμεστη αίθουσα και αποτελεί την κοινή συγγραφική προσπάθεια των τριών καθηγητών πολιτικής οικονομίας Άλμπο, Πάνιτς και Γκίντιν με θέμα τα αίτια της κρίσης και οι προοπτικές αντίδρασης απέναντί της (Greg Albo, Sam Gindin and Leo Panitch, «In and Out of Crisis. The Global Financial Meltdown and Left Alternatives», PM press, 2010).
Οι τρεις συγγραφείς εστίασαν στις λανθασμένες ερμηνείες που δίνονται για την κρίση. Ανέφεραν ότι είναι λάθος να βλέπουμε το χρηματοπιστωτικό τομέα ως έναν τομέα που λειτουργεί μακριά από την πραγματική οικονομία σε μια άλλη διάσταση. Ο πρώτος είναι απαραίτητο και αναπόσπαστο μέρος της λειτουργίας του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Μέσα σε αυτή τη λογική οι σοσιαλδημοκρατικές ερμηνείες που λένε ότι το κράτος ευθύνεται που δεν ρύθμισε κατάλληλα τη λειτουργία του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και ότι αυτό που θα πρέπει να γίνει τώρα είναι να εφαρμοστούν οι κατάλληλες ρυθμίσεις από τη μεριά του κράτους είναι λανθασμένες. Η ερμηνεία αυτή είναι εγκλωβισμένη στη λογική του διαχωρισμού κράτους και αγορών. Αντίθετα, για τους συγγραφείς τα κράτη και οι αγορές αποτελούν μια ενιαία σχέση στον καπιταλιστικό σχηματισμό. Ο σύγχρονος καπιταλισμός απαιτεί την κρατική στήριξη στις αγορές. Το κράτος προκειμένου να βοηθήσει τη χρηματοπιστωτική λειτουργία συντηρούσε τον ευμετάβλητο χαρακτήρα του καπιταλιστικού συστήματος.
Η κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, εσωτερική υπόθεση
Η κριτική τους αυτή μου θύμισε τις αναλύσεις του γνωστού αμερικανού φιλελεύθερου φιλοσόφου Μάικλ Σαντέλ για τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία από τις οποίες κινείται μέσα σε αυτό το λανθασμένο σοσιαλδημοκρατικό πλαίσιο σκέψης. (Βλ. τα μαθήματα του Μάικλ Σαντέλ για τη δικαιοσύνη, στο Χάρβαρντ, στο www.justiceharvard.org καθώς και τις μαγνητοφωνημένες από το bbc διαλέξεις του στην Αγγλία στο www.bbc.co.uk/programmes/b00kt7rg.)
Για τους Άλμπο, Πάνιτς και Γκίντιν οι αντιφάσεις στο χρηματοπιστωτικό τομέα είναι αντιφάσεις στο εσωτερικό του κεφαλαιοκρατικού συστήματος. Αυτές οι αντιφάσεις θα παραμείνουν. Το ερώτημα για το άμεσο μέλλον είναι αν θα μπορέσουν να περιοριστούν. Στο τέλος της διάλεξης τόνισαν τα εξής: Αυτοί που θέλουν να είναι ρεαλιστές σήμερα θα πρέπει να προτείνουν κάτι το εντελώς καινούργιο. Η αριστερά χρειάζεται να τονίσει ότι πρέπει να φύγουμε από τη λογική των «τεχνικών» λύσεων και ρυθμίσεων. Αντίθετα, θα πρέπει να βάλει στην πολιτική ατζέντα προτάσεις που θα αμφισβητούν την ατομική ιδιοκτησία με βάση τα δημοκρατικά και κοινωνικά δικαιώματα. Οι προσπάθειες των δημοκρατικών δυνάμεων θα πρέπει να προσανατολιστούν στο πώς θα υπερβούμε τον καπιταλιστικό σχηματισμό και το κράτος. Κάτι τέτοιο απαιτεί ταξική συνείδηση και ενότητα των εργατών στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα στον αγώνα απέναντι στο κεφάλαιο.
Η αίσθηση που αποκόμισα από την παρακολούθηση του συνεδρίου είναι αυτό που ο κάθε προσεκτικός αναγνώστης του Μαρξ δεν μπορεί να μην παρατηρήσει. Το γεγονός ότι η ρίζα όλων των φαινομένων κοινωνικής παθογένειας, όπως η φτώχεια, ανεργία, διαφθορά, δεν είναι η συμπεριφορά κάποιων μεμονωμένων ατόμων, πολιτικών, καπιταλιστών, χρηματιστών ή όποιων άλλων, όπως η κυρίαρχη ρητορική θέλει να λέει, αλλά η ύπαρξη του κεφαλαίου, δηλαδή η λογική του συστήματος. Αλήθεια ποιο είναι το κείμενο στην παράδοση της φιλελεύθερης πολιτικής φιλοσοφίας στο οποίο τονίζονται οι αντιφάσεις και κατ’ επέκταση οι κρίσεις που προκαλεί η λογική του κεφαλαίου; Ρητορικό το ερώτημα. Και για αυτούς που θεωρούν το μεγαλύτερο πρόβλημα της χώρας μας τη διαφθορά, ένα άλλο ερώτημα. Στις άλλες χώρες που δεν παρατηρούνται φαινόμενα διαφθοράς, όπως σε εμάς, δεν έχουμε καταφανέστατη υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου της πλειονότητας του πληθυσμού, δηλαδή της εργατικής τάξης;
Αυτοί, λοιπόν, που βλέπουν το δέντρο και όχι το δάσος ας διαβάσουν και αυτό. Σε μια από τις συνολικά τρεις όλες και όλες πολιτικές εφημερίδες που κυκλοφορούν στο Τορόντο μια δημοσιογράφος έγραψε ένα άρθρο στο οποίο περιέγραφε τις προσπάθειές της να κάνει εισαγωγή τη μητέρα της σε ένα από τα πιο μεγάλα νοσοκομεία της πόλης. Ήξερα, έγραψε στο άρθρο, ότι αν κλείναμε ραντεβού η εισαγωγή θα αργούσε πάρα πολύ. Έτσι, οπλίστηκα με πολλή υπομονή και πήγα στα επείγοντα περιστατικά. Στην αναμονή γινόταν ένας χαμός. Μετά από τρεις ώρες αναμονή και ενώ ήταν 2 το πρωί μία νοσοκόμα ήρθε και κοίταξε τη μητέρα μου. Αφού ήρθε ο άντρας μου και εγώ έφυγα να ξεκουραστώ, και αφού πέρασαν άλλες δύο ώρες, ένας κατάκοπος γιατρός μας είπε ότι θα της κάνουν τελικά εισαγωγή. Επίσης, στους σταθμούς του μετρό υπήρχε αφίσα από το συνδικάτο των νοσηλευτών που καλούσε τον κόσμο να αντιδράσει στις περικοπές της κυβέρνησης στον τομέα της υγείας και αντίστοιχη αφίσα από το συνδικάτο των υπαλλήλων στις δημόσιες μεταφορές που διαμαρτύρονταν για τις περικοπές κονδυλίων στις δημόσιες συγκοινωνίες.
* Ο Βασίλης Γρόλλιος είναι διδάκτωρ πολιτικής φιλοσοφίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου