Η «θεσμική στροφή» της μνημονιακής εξουσίας;

Paul Cézanne: Harlequin, 1888-1890. National Gallery of Art, Washington, DC, via Wikipedia

του Νικόλα Σεβαστάκη, από το Red NoteBook

Η εξαγγελία Παπανδρέου για ένα multiple choice δημοψήφισμα το φθινόπωρο σε «θεσμικά ζητήματα» αποτελεί, ουσιαστικά, μιαν απάντηση στο «πρόβλημα» των πλατειών. Απευθύνεται προς την πλευρά όπου συνεχίζεται ενοχλητική και αινιγματική η κοινωνική διαμαρτυρία. Αλλά και ο προβιβασμός του Ε. Βενιζέλου - πέραν των όποιων ενδοκομματικών τεχνασμάτων και τακτικών συμβιβασμών - εντάσσεται στο ίδιο πλέγμα κινήσεων. Η «θεσμική» ρητορική του νέου Υπουργού Οικονομικών διαχωρίζεται από την υπερβολικά τεχνοκρατική και οικονομίστικη προσέγγιση του προκατόχου του. Ο άγριος δημοσιονομικός πυρήνας των Μνημονίων πρέπει, όσο γίνεται, να διαχυθεί στην απαλυντική γλώσσα της θεσμικής εξυγίανσης και του πατριωτισμού της συνευθύνης. Με άλλα λόγια, ο σχεδιασμός για το δημοψήφισμα και η υπερπροβολή της σημειολογικής διαφοράς του Βενιζέλου λειτουργούν ως συμπληρωματικές κινήσεις στο ρευστό τοπίο.

Αλλά ο συμβολισμός των συγκεκριμένων κινήσεων απαντά και σε ένα άλλο δεδομένο της πρόσφατης συγκυρίας: καλοϋποδέχεται την κινητικότητα η οποία παρατηρείται στους κόλπους της «ακαδημαϊκής και πνευματικής ηγεσίας του τόπου» προς αναζήτηση του ισχυρού και με πυγμή κυβερνήτη, του αποφασιστικού Μεταρρυθμιστή. Η υπεράσπιση της «αναγκαίας» προσαρμογής στις ρήτρες των Μνημονίων μεταφράζεται εδώ σε επαγγελία εθνικής ανόρθωσης. Και για τους λογής «θεσμικούς» παράγοντες, η εθνική ανόρθωση δεν περιορίζεται στα δημοσιονομικά και σε άλλα ταπεινά εισοδηματικά ζητήματα, αλλά εμβαπτίζεται στα νάματα μιας ευρύτερης ενάρετης στροφής στα δημόσια πράγματα. Με αυτή την έννοια, ο λόγος του Βενιζέλου κολακεύει τις προσδοκίες των διανοουμένων και ακαδημαϊκών οι οποίοι εκδηλώνουν τη διαθεσιμότητά τους να υποστηρίξουν τον «μονόδρομο της σωτηρίας». Αφορά ιδίως όσους συντάσσονται με τον μονόδρομο της τρόικας και της κυβέρνησης, λέγοντας ότι δεν καταλαβαίνουν τα της οικονομικής πολιτικής, αλλά ζητούν μια ολιστική θεραπεία των εθνικών μας παθολογιών.

Η στροφή προς τα «θεσμικά» καλείται έτσι να διαχειριστεί διαφορετικά σήματα της πρόσφατης περιόδου: κλείνει το μάτι στη σωτηριολογία των ταγών, κάνει ότι αφουγκράζεται τις ευαισθησίες των πολιτών για θέματα πολιτικής διαφθοράς και προσδίδει, εν τέλει, μια νότα πολιτικοποίησης στις λεγόμενες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις του Μεσοπρόθεσμου.

Πίσω από όλα  αυτά υπάρχει βεβαίως το ρήγμα στην κοινωνική νομιμοποίηση του μνημονιακού συστήματος εξουσίας. Αυτό το ρήγμα δημιουργεί ανησυχίες και ενόχληση τόσο στο εσωτερικό όσο και στους δανειστές μας. Στην περίπτωση αυτή, το σύστημα εξουσίας του Μνημονίου φαίνεται να αξιοποιεί πλευρές της πολιτικής κρίσης για να μην απαντήσει στην πρόκληση της κοινωνικής και οικονομικής κρίσης. Για παράδειγμα, επιλέγει να συνομιλήσει επιλεκτικά με ορισμένες ευαισθησίες του κόσμου της Αγανάκτησης: το αίσθημα απαξίωσης για την πολιτική τάξη, την ασυλία των βουλευτών, την «κομματοκρατία» κλπ. Με το δημοψήφισμα για «θεσμικά/ πολιτειακά» ζητήματα, με την επίκληση των προσωπικοτήτων, με τον προβιβασμό Βενιζέλου γίνεται μια προσπάθεια χειρισμού της πολιτικής κρίσης ως κρίσης του κύρους των πολιτικών θεσμών και ως κρίσης εμπιστοσύνης. Για να το πούμε διαφορετικά: η προσπάθεια επικεντρώνεται στη λείανση της κρίσης νομιμοποίησης με την μεταστροφή της πολιτικής πρωτοβουλίας από το πεδίο της σκληρής κοινωνικής/ οικονομικής πολιτικής σε θέματα πολιτικής λειτουργίας. Και να το παράδοξο: ενώ η πολιτική και κυβερνητική λειτουργία έχει ήδη μετατραπεί σε διοικητικό συμβούλιο ημιπτωχευμένης εταιρίας, σε δημοσιονομική επιτροπεία, με το δημοψήφισμα και την «θεσμική» στροφή προσποιείται πως συνεχίζει να ασκεί πολιτική. Η ελεγχόμενη δημοψηφισματική διέξοδος φτάνει την προσποίηση και τον γνωστό πασοκικό κυνισμό ως τα άκρα: θα επιδιώξει να παρουσιάσει ως δημοκρατική τομή την κυνική απόσπαση κάποιων «θεσμικών-λειτουργικών» ζητημάτων από την πραγματικότητα της νεοφιλελεύθερης διακυβέρνησης της κρίσης και των κοινωνικών αναγκών.

Γίνεται λοιπόν πιο σημαντική η εμβάθυνση της απαίτησης για πραγματική δημοκρατία. Και όταν λέω εμβάθυνση δεν εννοώ εδώ τη συζήτηση περί των αρετών της άμεσης και των δεινών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Εννοώ την άρνηση να αποδεχτούμε τον διαχωρισμό των θεσμικών από τα υλικά-οικονομικά ζητήματα τα οποία αφορούν τον καθημερινό βίο, την ατομική και κοινωνική μας ύπαρξη.

Στο ερώτημα λοιπόν «να γίνουν οι βουλευτές 200 από 300» εγώ θα απαντούσα: για να ψηφίσουν και αυτοί ένα κάποιο Μεσοπρόθεσμο;