Το ζην ή το ευ ζην είναι ο στόχος μας;

South America, via Wikipedia

ΤΟ ΠΙΟ ΚΡΙΣΙΜΟ, ΙΣΩΣ, ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΟΥ 21ου ΑΙΩΝΑ

του Ιμανουέλ Βαλερστάιν

από την ΕΠΟΧΗ, 12.09.10

Η Λατινική Αμερική υπήρξε το καύχημα του κόσμου της αριστεράς κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα. Αυτό για δύο λόγους. Ο πρώτος και πιο ευρέως γνωστός είναι ότι η αριστερά ή τα κεντροαριστερά κόμματα κέρδισαν μια σειρά εκλογών εκείνη τη δεκαετία. Και οι κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής είχαν πάρει, για πρώτη φορά σε σημαντικό βαθμό, απόσταση απο τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Λατινική Αμερική έχει καταστεί μια σχετικά αυτόνομη γεωπολιτική δύναμη στην παγκόσμια σκηνή.

Αλλά υπάρχει και ένας δεύτερος λόγος: τα κινήματα των αυτόχθονων πληθυσμών της Λατινικής Αμερικής αναμείχθηκαν πολιτικά σχεδόν παντού και απαίτησαν να αυτονομηθούν πολιτικά και κοινωνικά. Κέρδισαν την παγκόσμια προσοχή σε συνδυασμό με τη εξέργεση του κινήματος των νεο-Ζαπατίστας, στην πολιτεία Τσιάπας του Μεξικού, το 1994. Σε αυτό που δεν δόθηκε μεγάλη σημασία, ήταν η ανάδειξη παρόμοιων κινημάτων σε ολόκληρη την Λατινική Αμερική και ο βαθμός στον οποίο είχε προχωρήσει η δημιουργία ενός διαμερικανικού δικτύου των τοπικών οργανωτικών δομών τους.

Κόμματα και κινήματα

Το πρόβλημα ήταν ότι τα δυο είδη αριστεράς, από τη μια τα κόμματα που κατάφεραν να αποκτήσουν ισχύ σε διάφορες περιοχές και από την άλλη τα κινήματα των αυτοχθόνων λαών, δεν έχουν τους ίδιους σκοπούς και χρησιμοποιούν διαφορετική ιδεολογική γλώσσα.

Τα κόμματα έθεσαν ως πρωταρχικό τους στόχο την οικονομική ανάπτυξη, με μεγαλύτερο έλεγχο στους πόρους τους, καλύτερες συμφωνίες με το εξωτερικό επιχειρήσεις, κυβερνήσεις και διακυβερνητικούς οργανισμούς. Αναζητούν οικονομική άνοδο, υποστηρίζοντας οτι μόνο με αυτό τον τρόπο θα ενισχυθεί το βιοτικό επίπεδο των πολιτών και θα επιτευχθεί μεγαλύτερη ισότητα παγκοσμίως.

Τα κινήματα των γηγενών πληθυσμών επεδίωξαν να αποκτήσουν μεγαλύτερο έλεγχο των δικών τους πόρων και καλύτερες συμφωνίες όχι μόνο με μη εθνικούς φορείς αλλά και με τις δικές τους κυβερνήσεις. Γενικά, υποστηρίζουν ότι κύριο μέλημα τους δεν είναι η οικονομική ανάπτυξη, αλλά το να έρθουν πιο κοντά με την PachaMama, οπως την αποκαλούν την μητέρα φύση. Λένε, επίσης, οτι δεν αναζητούν την ευρεία αξιοποίηση των πόρων της γης, αλλά μια πιο φρόνιμη λύση που θα σεβαστεί την οικολογική ισορροπία. Επιζητούν το buen vivir, την καλή διαβίωση.

Μια αντίθεση σε εξέλιξη

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι τα κινήματα αυτά έχουν έρθει σε σύγκρουση με τις πιο συντηρητικές κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής όπως το Μεξικό, Κολομβία και το Περού. Όλο και περισσότερο, αυτά τα κινήματα αντιπαρατίθενται και με κυβερνήσεις της κεντροαριστεράς όπως στη Βραζιλία, τη Βενεζουέλα, το Εκουαδόρ ακόμα και στη Βολιβία. Λέω ακόμα και στη Βολιβία, γιατί είναι μια χώρα που είχε εκλέξει πρόεδρο, ο οποίος προέρχεται από ένα απο τα αυτόχθονα έθνη, με μαζική υποστήριξη απο τους ψηφοφόρους, και παρόλα αυτά υπάρχει διαμάχη. Το θέμα εδώ όπως και αλλού είναι το κατά πόσο αναπτύσσονται φυσικά οι πόροι, ποιος παίρνει τις αποφάσεις και ποιος ελέγχει το εισόδημα.

Τα αριστερά κόμματα έχουν την τάση να κατηγορούν τα κινήματα των αυτόχθονων πληθυσμών που έρχονται σε σύγκρουση μαζί τους, ότι είναι, συνειδητά ή όχι, πιόνια (ή πράκτορες) των εθνικών δεξιών κομμάτων ή εξωγενών δυνάμεων και συγκεκριμένα των ΗΠΑ. Ωστόσο, τα κινήματα αυτά δηλώνουν ότι δρουν για το δικό τους μόνο συμφέρον και κατηγορούν τα αριστερά κόμματα ότι ενεργούν όπως οι συντηρητικές κυβερνήσεις του παρελθόντος, χωρίς πραγματική μέριμνα για τις οικολογικές συνέπειες των δικών τους αναπτυξιακών δραστηριοτήτων.

Κάτι ενδιαφέρον συνέβη πρόσφατα στο Εκουαδόρ. Εκεί η αριστερή κυβέρνηση του Ραφαέλ Κορέα, η οποία κέρδισε ισχύ αρχικά με την υποστήριξη των κινημάτων των γηγενών πληθυσμών, στη συνέχεια ήρθε σε σύγκρουση με αυτά. Η ρήξη επήλθε λόγω της επιθυμίας της κυβέρνησης να αναπτύξει πετρελαϊκές δραστηριότητες σε μια προστατευόμενη περιοχή του Αμαζονίου, την περιοχή Γιασούνι.

Η τρίτη λύση

Αρχικά, η κυβέρνηση αγνόησε τις διαμαρτυρίες των ιθαγενών κατοίκων της περιοχής. Αλλά, ο πρόεδρος Κορέα αποφάσισε να προασπίσει μια εναλλακτική πρόταση. Πρότεινε στις πλούσιες κυβερνήσεις του Βορρά ότι αν το Εκουαδόρ αποποιηθεί κάθε είδους ανάπτυξη στην περιοχή αυτή, αυτές θα πρέπει να αποζημιώσουν το Εκουαδόρ γι’ αυτή την επιλογή με το επιχείρημα ότι αυτό θα ήταν μια συμβολή στην παγκόσμια μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής.

Όταν αυτό προτάθηκε για πρώτη φορά στην Σύνοδο Κορυφής για την κλιματική αλλαγή στην Κοπεγχάγη το 2009, αντιμετωπίστηκε ως μια φαντασίωση. Αλλά έξι μήνες αργότερα μετά από πολλές διαπραγματεύσεις πέντε ευρωπαϊκά κράτη (Γερμανία, Ισπανία, Γαλλία,Βέλγιο και Σουηδία) συμφώνησαν να δημιουργήσουν ένα ταμείο το οποίο θα διαχειρίζεται το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNDP), για να πληρώσουν το Εκουαδόρ να μην επέμβει στην περιοχή Γιασούνι, με το επιχείρημα ότι αυτή τους η κίνηση θα συμβάλει στην μείωση της εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα.

Αλλά πόσες τέτοιες συμφωνίες μπορεί να κάνει κάποιος; Υπάρχει ένα πιο θεμελιώδες ζήτημα που διακυβεύεται. «Ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός;» -για να χρησιμοποιήσω το σλόγκαν του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φορουμ. Το να βασίζεται σε μια συνεχή οικονομική ανάπτυξη, ακόμα και αν αυτή είναι «σοσιαλιστική» και θα μπορούσε να αυξήσει το πραγματικό εισόδημα των ανθρώπων του Νότου είναι μία ορθή επιλογή; Ή το ζητούμενο είναι αυτό που μερικοί αποκαλούν μεταβολή στις πολιτισμικές αξίες, ένας κόσμος buen vivir;

Αυτό δεν είναι μια εύκολη συζήτηση. Είναι ένα θέμα μεταξύ Λατινικής Αμερικής και των αριστερών δυνάμεων. Αλλά ανάλογες ανησυχίες παρατηρούμε και στα στελέχη των αριστερών δυνάμεων της Ασίας, της Αφρικής ακόμα και της Ευρώπης. Μπορεί να αποδειχθεί το μεγάλο ζήτημα του 21ου αιώνα.