Το τελευταίο καταφύγιο του μπαγαπόντη

Sieben mal Paula (Seven Times Paula),  Georg Baselitz

του Ευκλείδη Τσακαλώτου, από την ΑΥΓΗ, 8.11.11

Ο συντηρητικός Άγγλος λόγιος του 18ου αιώνα Samuel Johnson ισχυριζόταν ότι ο πατριωτισμός αποτελεί το τελευταίο καταφύγιο του μπαγαπόντη: όταν όλα τα άλλα επιχειρήματα έχουν καταρρεύσει, βγαίνει ο μπαλαντέρ της εθνικής ευθύνης για να βραχυκυκλώσει τη συνέχιση της συζήτησης.

Στη δική μας περίπτωση, εθνική υπευθυνότητα σημαίνει να μην ασχολιόμαστε με τις δραματικές εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων. Το G20 δεν έλυσε κανένα από τα προβλήματα της παγκόσμιας κρίσης και αντιμετωπίστηκε από τον διεθνή Τύπο αναλόγως, με τίτλους όπως «το G20 δεν αποτρέπει την επερχόμενη παγκόσμια ύφεση», «μάθημα αντι-ενότητας» και «ψίχουλα μοίρασε το G20». Την ίδια στιγμή, η Ιταλία μπαίνει στο κέντρο του ενδιαφέροντος με τον πιο δραματικό τρόπο και η Γαλλία ανακοινώνει νέα μέτρα λιτότητας, υποτίθεται για να αποφύγει την ίδια μοίρα. Τι σημαίνουν όλα αυτά; Γιατί οι αποφάσεις της 21ης Ιουλίου και της 26ης Οκτωβρίου είχαν τόσο κοντά ποδάρια; Πώς θα σπάσει ο φαύλος κύκλος της λιτότητας-ύφεσης-λιτότητας; Είναι δυνατόν η κάθε χώρα στην Ευρωζώνη να επιλέγει τη στρατηγική της λιτότητας χωρίς να υπολογίζει ότι το συνολικό αποτέλεσμα είναι πολύ πιο υφεσιακό από τις αρχικές εκτιμήσεις; Στη συζήτηση στη Βουλή για την ψήφο εμπιστοσύνης, καθώς και μετέπειτα για την κυβέρνηση εθνικής ευθύνης, αυτά τα ερωτήματα δεν ήταν καν στην ατζέντα.

Ούτε τέθηκαν τα μεγάλα πολιτικά ερωτήματα. Στη μεταπολεμική περίοδο, ο συμβιβασμός μεταξύ καπιταλισμού και δημοκρατίας βασίστηκε σε διάφορες λύσεις. Είχαμε τη σοσιαλδημοκρατική συναίνεση με το κοινωνικό κράτος, την πλήρη απασχόληση και τα διαβουλευτικά όργανα που επέτρεπαν στον κόσμο της εργασίας να επηρεάζει κάπως την πολιτική ατζέντα. Είχαμε, στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού, το χρηματοπιστωτικό σύστημα να παρέχει δάνεια, στηρίζοντας έτσι τη ζήτηση, αλλά και επεκτείνοντας τα «αγαθά» του καπιταλισμού σε μεσαία και κατώτερα στρώματα. Και σε χώρες, όπως η Ελλάδα, χωρίς ούτε προωθημένο κοινωνικό κράτος ούτε «αναπτυγμένο» χρηματοπιστωτικό σύστημα, υπήρχε το πελατειακό κράτος για τους ίδιους σκοπούς. Και οι τρεις λύσεις φάνηκαν μη βιώσιμες, η πρώτη μετά την κρίση της δεκαετίας του εβδομήντα, οι άλλες δύο μετά το 2008. Οι κυρίαρχες δυνάμεις θα βρουν κάποια άλλη λύση, θα επαναφέρουν κάποιες από τις παλαιές, έστω με νέα μορφή; Ή θα έχουμε έναν αυταρχικό καπιταλισμό που δεν θα επιδιώκει καν τον συμβιβασμό με τη δημοκρατία;

Οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, που είχαν προβλήματα με τα πακέτα, που πάντα ψηφίζανε για τελευταία φορά, έχουν κάποιες σκέψεις γι' αυτά τα ζητήματα; Ή να υποθέσουμε ότι το πρόβλημά τους δεν ήταν η λιτότητα αυτή καθεαυτή, ούτε η ακύρωση του συμβιβασμού μεταξύ δημοκρατίας και καπιταλισμού, αλλά το γεγονός ότι το βάρος των αποφάσεων το παίρνανε μόνοι τους; Τέτοιες συζητήσεις όμως δεν μπορούν να γίνουν, γιατί σκοπός του πατριωτισμού είναι να σβήσει τη συλλογική μνήμη και την αφηγηματική συνέχεια των ανθρώπων. Τι και αν ο Παπαδήμος έλεγε μέχρι πρόσφατα ότι το "κούρεμα" αποτελεί καταστροφή ή ο Σαμαράς παρουσιαζόταν ως αντι-μνημονιακός; Τι και αν τα ΜΜΕ ισχυρίζονταν ότι μια συμφωνία των δύο κομμάτων, χωρίς εκλογές, θα σήμαινε εκτροπή της δημοκρατίας;

Ο κύριος στόχος της εθνικής υπευθυνότητας είναι να μην εκφραστεί ο κυρίαρχος λαός. Ή, όπως με τόσο κομψό τρόπο ανέδειξαν οι Μερκοζοί στις Κάννες, να εκφραστεί όταν οι κυρίαρχες δυνάμεις έχουν πλήρη έλεγχο των ερωτημάτων που θα τεθούν ή έχουν κλείσει όλες τις συμφωνίες που θέτουν το πλαίσιο των όποιων εναπομεινασών επιλογών. Έχουμε μπροστά μας μια κυβέρνηση που βασίζεται στην παραδοχή ότι αν εφαρμοστούν όλα αυτά που «εμείς» έχουμε αναλάβει ως υποχρεώσεις, τότε το «έθνος» θα βγει, κάποια στιγμή, από την κρίση. Αλλά ακριβώς επειδή η παραδοχή είναι αβάσιμη, η κρίση θα συνεχιστεί και θα αναδεικνύονται συνεχώς τα ταξικά θεμέλια των εθνικών προτεραιοτήτων.

* Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.