Φουλ Μόντι

Koch, Max (1854-1925) & Otto Rieth (1858–1911) - 1894 ca. - Der act, p. 58.jpg, via Wikimedia

 του Δημοσθένη Παπαδάτου-Αναγνωστόπουλου

από τα Ενθέματα , 13.11.11

Βλέποντας τα οικονομικά τους να καταρρέουν, έξι άνεργοι Bρετανοί ξεπερνούν τις αναστολές τους και αποφασίζουν να παρουσιάσουν ένα νούμερο ανδρικού στριπτίζ, στο αποκορύφωμα του οποίου πετούν στο κοινό και το τελευταίο τους εσώρουχο· πρόκειται για την εμπορικά επιτυχημένη κωμωδία του Πίτερ Κατάνεο «Άνδρες με τα όλα τους» (Full Monty), που προβλήθηκε στις αίθουσες το μακρινό, πλέον, 1997.

Στα καθ’ ημάς, οι παλινωδίες που οδήγησαν στο διορισμό Παπαδήμου και η ανάδειξη ενός τραπεζίτη σε πρωθυπουργό δεν είναι ασφαλώς κωμωδία· εύλογα ωστόσο «διαβάστηκαν» ως ξεγύμνωμα. Ωστόσο, σε πείσμα των δημοσιογραφικών κλισέ που ενδιέτριψαν στην προφάνεια, αυτό που από την επαύριο των αντιπαρελάσεων βλέπουμε να ξεγυμνώνεται –τόσο στην Ελλάδα του Παπαδήμου όσο και στην Ιταλία του Μόντι– δεν είναι κυρίως πρόσωπα ή πολιτικά συστήματα. Το δικό μας πολιτικό σύστημα, για την ακρίβεια, έδειξε να ανακτά προσωρινά την πρωτοβουλία των κινήσεων: αφυδατώνοντας τον κομματικό ανταγωνισμό, ομογενοποιώντας τις «συνιστώσες» του (τη φιλελεύθερη, την εκσυγχρονιστική και την ακροδεξιά), υποδυόμενο τελικά ένα υπεράνω διαιρέσεων Κόμμα του Αντικομματισμού, που εκχωρεί σε έναν άνθρωπο των τραπεζών τη σωτηρία ολόκληρης της κοινωνίας (αλίμονο: οι συνήθεις αντιλαϊκιστές δεν θα καταγγείλουν σήμερα τον τραπεζολαϊκισμό…).

Αυτό λοιπόν που ξεγυμνώνεται επί της ουσίας –στην Ελλάδα, την Ιταλία και τη Γαλλία, προσεχώς–, είναι ένας καπιταλισμός χωρίς προσχήματα, δίχως κοινωνικούς, εθνικούς ή δημοκρατικούς περιορισμούς, χωρίς διάθεση και δυνατότητα να επιστρέψει στα χρόνια που (σχεδόν) όλοι ήταν ευχαριστημένοι.

Κάπως έτσι, η αυτονόμηση του πολιτικού συστήματος από τις αγωνίες της κοινωνικής πλειοψηφίας, και ταυτόχρονα το τέλος της αυτονομίας της πολιτικής από την οικονομία, καθιστούν σήμερα κενό γράμμα κάθε αφηρημένη συζήτηση περί «δημοκρατίας» ή «διαφθοράς». Μπορεί κανείς να υπερασπίζεται από τηλεοράσεως τους θεσμούς, όπως συμβαίνει με μια Αριστερά εθισμένη στο δημοκρατικό αγγελισμό· μπορεί, στους αντίποδες αλλά συμμετρικά, να καταγγέλλει (τους) πολιτικούς ως ψεύτες και προδότες, όπως μια «αντισυστημική-λαϊκή» δεξιά. Και στις δύο περιπτώσεις, πάντως, αποτυγχάνει να εξηγήσει οτιδήποτε. Αποτυγχάνει να δει, ας πούμε, ότι δεν είναι από έλλειψη πατριωτισμού ή κατά παράβαση των θεσμίων που ο Σαμαράς ενδίδει στις νουθεσίες της Καθημερινής, την εσωκομματική αντιπολίτευση και τον Όλι Ρεν, εξοργίζοντας τον Τράγκα και το Δίκτυο 21. Πράττοντας «άλογα», χάνοντας το πλεονέκτημα απέναντι στο ΠΑΣΟΚ και ρισκάροντας κοινωνικές εκπροσωπήσεις, η ΝΔ κερδίζει εχέγγυα ικανού διαχειριστή ευρωπαϊκού κράτους, στα χρόνια μιας fast-track καπιταλιστικής ανασυγκρότησης που δεν φημίζεται για τις δημοκρατικές της ευαισθησίες.

Από άλλη προοπτική, ό,τι συμβαίνει αυτές τις μέρες δεν είναι παρά η τελευταία πράξη μιας κοινής για τις χώρες της ΕΕ πρακτικής: της εκκαθάρισης του πεδίου από τη διαφωνία για τα μείζονα διακυβεύματα, μέσω της ουδετεροποίησης και εκχώρησής τους σε τεχνοκράτες. Σε αυτά συνοψίζεται το περίφημο «δημοκρατικό έλλειμμα» της Ε.Ε., που η μηχανική του ευρώ επέτεινε — κι αυτό το έλλειμμα βλέπουμε σήμερα να υπερδιογκώνεται, κι εδώ και στην Ιταλία, με τη σύμπραξη των μνημονιακών.

***

Κατά τον νεοφιλελεύθερο οπαδισμό, τα κόμματα σοβαρεύτηκαν και αποφάσισαν να συνεργαστούν για να μας βγάλουν από το τέλμα. Στην πραγματική ζωή ωστόσο, τα αστικά κόμματα συνεργάστηκαν για να βγάλουν από το τέλμα μια πολιτική που εφαρμόστηκε κατά γράμμα (όπως εγγυάτο, άλλωστε, η προβλεπόμενη από το Μνημόνιο παρουσία ελεγκτών) και απέτυχε. Οι συνέπειες και η συσσωρευμένη οργή γι’ αυτή την αποτυχία αχρηστεύουν εκ των προτέρων τον εκβιασμό «ευρώ ή καταστροφή», την προμετωπίδα δηλαδή της εν εξελίξει συντηρητικής ανασυγκρότησης. Τι εμπόδισε Παπαδήμο και Ρεν να κάνουν ως τώρα ό,τι ήθελαν, ώστε σήμερα να δηλώνουν «ανήσυχοι» για το ενδεχόμενο εισόδου της Ευρώπης σε νέα ύφεση; Τι είδους σταθερότητα για το πολιτικό σύστημα εγγυώνται η ad hoc ταύτιση ΠΑΣΟΚ-ΝΔ-ΛΑΟΣ, το άνοιγμα των κρατικών μηχανισμών στην ακροδεξιά και ο περαιτέρω εκπασοκισμός της ΔΗΜΑΡ, που συρρικνώνει την πολιτική εμβέλεια της αντιμνημονιακής διαμαρτυρίας — στο βαθμό που όλα τα παραπάνω περιστέλλουν το φάσμα των εναλλακτικών, επιτείνοντας την πολιτική κρίση που θέλουν να επιλύσουν; Ποιος λογικός άνθρωπος στη θέση του διευθυντή των Νέων θα πανηγύριζε μια λύση τόσο έκθετη σε μια εξαγριωμένη κοινωνία, άρα και τόσο πρόσκαιρη; Είναι ανόητο, ακόμα και ως προπαγάνδα.

***

Η τελευταία εθνοσωτήριος διευθέτηση βγάζει την Αριστερά, ανεξαρτήτως δυνατοτήτων, «στον αφρό»: θέλοντας και μη, είμαστε… αξιωματική αντιπολίτευση. Το Κόμμα του Αντικομματισμού το γνωρίζει αυτό, εξ ου και ο αποκλεισμός (ή η πριμοδότηση της ενδοαριστερής φαγωμάρας) από τα ΜΜΕ, η υπερπροβολή της ΔΗΜΑΡ, ο πόλεμος των δημοσκοπήσεων· οικονομικός στραγγαλισμός και αλλαγή του εκλογικού νόμου θα είναι, πιθανόν, τα επόμενα βήματα.

Το ευτυχές είναι ότι δημιουργείται μια σύγκλιση απόψεων σε διάφορα ζητήματα ή τουλάχιστον καλύτερο έδαφος συνεννόησης μεταξύ ΚΚΕ και ΣΥΡΙΖΑ (βλ. και το άρθρο του Θόδωρου Παρασκευόπουλου, στην Εποχή, 6.1.2011), ενώ οι εξελίξεις σε Ιταλία και Γαλλία μάλλον δικαιώνουν τη θέση «μέσα και ενάντια» στο ευρώ. Έχω τη γνώμη ότι το «μέσα» έχει εξηγηθεί επαρκώς. Νομίζω ότι στο εξής θα χρειαστεί να εξηγήσουμε και το «ενάντια», δείχνοντας πώς η περίφημη «αρχιτεκτονική» της ενοποίησης συμπύκνωσε, κανονικοποίησε και επέτεινε το έλλειμμα (πραγματικής) δημοκρατίας σε εθνικό επίπεδο.

Για την Αριστερά, η «εποχή των τεράτων» είναι ταυτόχρονα εποχή των τολμηρών υποθέσεων. Οι υποθέσεις αυτές υπερβαίνουν κατά πολύ ένα καλό εκλογικό αποτέλεσμα. Αντίθετα, προϋποθέτουν μια ευρύτατη κοινωνική συσπείρωση και ταυτόχρονα μια ανταγωνιστική πολιτική άρθρωση, που στις μέρες μας –μέρες που κάθε βήμα δικό μας ή των αντιπάλων μας ενεργοποιεί αντανακλαστικά έκτακτης ανάγκης–, δεν μπορεί να είναι πανσυλλεκτική· χρειάζεται να διαθέτει στρατηγικό έρμα και για την ελάχιστη τακτική νίκη, και προκειμένου να μη διαλυθεί στην επόμενη θύελλα.

Ο Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος είναι αρχισυντάκτης του RedNotebook (rnbnet.gr)