Ποιο χρέος;

το εξώφυλλο του βιβλίου του Ντ. Γκρέμπερ "Χρέος: τα πρώτα 5.000 χρόνια"

 

Τρίκκας Μιχάλης

 ΑΥΓΗ, 22.9.11

Ο Ντέιβιντ Γκρέμπερ, συγγραφέας του "Χρέος: τα πρώτα 5.000 χρόνια", δεν είναι οικονομολόγος, αλλά ανθρωπολόγος. Ίσως γι' αυτό και η ματιά του στο κυρίαρχο ζήτημα των ημερών να είναι τόσο ασυνήθιστη και αναζωογονητική.

Η σανσκριτική, η εβραϊκή και η αραμαϊκή γλώσσα είχαν μόνο μία λέξη για το "χρέος", την "ενοχή" και την "αμαρτία", σημειώνει. Η ηθική έννοια προϋπήρχε της οικονομικής, αλλά κάπου στην πορεία η διάκριση καταργήθηκε. Γι' αυτό και οι προφήτες υιοθέτησαν την οικονομική ορολογία της αρχαιότητας με σκοπό να την υπονομεύσουν: για να πουν ότι ιερό δεν ήταν το χρέος, αλλά η "συγχώρεσή" του. Η συνειδητοποίηση ότι τελικά χρέη δεν υπάρχουν.

Το χρέος απέκτησε σάρκα και οστά χάρη σε έναν εξαιρετικά απλό μηχανισμό, επισημαίνει ο Γρκέμπερ στη συνέντευξή του στον ιστότοπο nakedcapitalism.com. Έναν μηχανισμό εξαιρετικά οικείο στους μαφιόζους. Αν θέλεις να δώσεις ηθικό προσωπείο σε έναν εκβιασμό, σε μια ωμή εξουσιαστική σχέση, τότε δεν έχεις παρά να ενοχοποιήσεις τα ίδια τα θύματα και να δημιουργήσεις μια σχέση χρέους. "Μου χρωστάς. Αλλά αυτή τη φορά θα σου τη χαρίσω"...

Στην πορεία της ανθρωπότητας το μόνο ερώτημα που μπορούσαν να αρθρώσουν οι χρεωμένοι ήταν: "Για μισό λεπτό ποιος χρωστάει τι και σε ποιον"; Έπεφταν όμως έτσι στην παγίδα. Υιοθετούσαν τη γλώσσα του επικυρίαρχου και παραδέχονταν ότι το χρέος και η ηθική ήταν το ίδιο πράγμα. Από την αρχαιότητα, όλοι φοβούνταν μια τεράστια κρίση χρέους. Μια κατάσταση όπου οι άνθρωποι θα ήταν πια τόσο χρεωμένοι στο πλουσιότερο 2% του πληθυσμού ώστε τελικά θα υποδουλώνονταν.

Και τι συμβαίνει σήμερα; Αντί να έχουν δημιουργηθεί θεσμοί που να προστατεύουν τους δανειζόμενους, υπάρχουν ιδρύματα παγκόσμιας εμβέλειας, όπως το ΔΝΤ και οι οίκοι αξιολόγησης, που δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να θωρακίζουν τους δανειστές. Αψηφώντας κάθε οικονομική λογική οι οργανισμοί αυτοί στην πράξη απαγορεύουν την πτώχευση. Ο Γκρέμπερ αναφέρει ενδεικτικά την περίπτωση της χώρας μας. Είναι προφανές ότι το συνολικό χρέος δεν μπορεί να αποπληρωθεί. Όταν όμως ορισμένες γαλλικές τράπεζες προτείνουν μερική παραγραφή, οι υπόλοιποι δανειστές αρνούνται σημειώνοντας ότι θα θεωρήσουν την κίνηση ως πτώχευση.

Η εμμονή, όμως, των αγορών ότι τα χρέη θα πρέπει πάντοτε να εξοφλούνται έχασε και το τελευταίο ίχνος νομιμοποίησης το 2008, όταν τα κράτη διέσωσαν -με τα χρήματα των φορολογουμένων -τις τράπεζες από την κατάρρευση. Αυτό είναι που λένε και οι Έλληνες και Ισπανοί διαδηλωτές, τονίζει ο Αμερικανός συγγραφέας. "Το 2008 ανοίξατε το κουτί της Πανδώρας. Αν όμως το χρήμα είναι μόνο μια κοινωνική κατασκευή, τότε τρισεκατομμύρια χρέους μπορούν να εξαφανιστούν αν ισχυροί παράγοντες το απαιτήσουν. Αν η δημοκρατία έχει ουσιαστικό περιεχόμενο τότε όλοι μπορούν να επηρεάσουν τη διαδικασία κατά την οποία οι υποσχέσεις αυτές δίνονται και επαναδιαπραγματεύονται".

Είναι αυτές οι αντιδράσεις που δίνουν αισιοδοξία στον Γκρέμπερ. Κάποια στιγμή, και ενδεχομένως ύστερα από αρκετές καταστροφές, η ανθρωπότητα θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η φάση του εικονικού χρήματος απαιτεί ασφαλιστικές δικλείδες. Αμφιβάλλει πάντως ότι, ύστερα από αυτό, το αποτέλεσμα θα θυμίζει έστω και απόμακρα τον καπιταλισμό.