"Οποιοσδήποτε μπορεί να αυτοχαρακτηριστεί ανανεωτής..."

Είδη πτερών, από την Wikipedia

Σε εποχές πολιτικής ακινησίας, σαν κι αυτή που ζούμε, η πολιτική έχει το εξής κοινό με τη διαφήμιση: παρουσιάζει το νεοτερισμό για νέο. Έτσι, οποιοσδήποτε μπορεί να αυτοχαρακτηριστεί ανανεωτής, οποιοσδήποτε μπορεί να χαρακτηρίσει το οτιδήποτε ανανεωτικό.

Για ανανέωση και νέες ιδέες έγινε λόγος πολύς και σε μας τα τελευταία χρόνια. Επειδή όμως σαν ανανέωση εμφανίστηκαν διάφοροι στιλβωμένοι νεοτερισμοί, επειδή αυτή η «ανανέωση» ήταν τα παλιά συνθήματα με καινούρια λόγια, επειδή έτσι ξαναζωντάνεψε η πολιτική που φτιάχνεται χωρίς διάλογο ανάμεσα στη σκέψη και τη δράση, τη θεωρία και την εμπειρία, ο κόσμος ξαναγύρισε στα οχυρά του ιδιωτικού, έχασε την έφεση της αλλαγής απαλλοτριώνοντας τα «κεκτημένα» πολιτικά του δικαιώματα με τη συγκαταβατική άσκηση των εκλογικών του καθηκόντων μια φορά στα τρία-τέσσερα χρόνια ή με φθινοπωρινούς περιπάτους στα φεστιβαλικά πανηγύρια. Η πολιτική ξεκόπηκε από την υπόλοιπη ζωή των ανθρώπων. Άλλωστε, δεν είναι σπάνιο ακόμη και μερικά Νόμπελ να προβάλουν το κύρος τους για να ξαναχτιστούν τα στεγανά μεταξύ του πολιτικού και της υπόλοιπης ζωής που κάποιες ταραγμένες στιγμές της ιστορίας μας είχαν γκρεμίσει και τα νομίζαμε για πάντα γκρεμισμένα. Και γιατί, κοιτάζοντας γύρω μας, να μη διαπιστώσουμε ότι όλες οι προκαταλήψεις για την πολιτική έχουν τόσο σφραγίσει την καθημερινή συμπεριφορά των ανθρώπων ώστε δύσκολα μπορείς να παρακάμψεις διλήμματα του τύπου «η πολιτική και η ζωή», «τα δημόσια και τα ιδιωτικά», τα «ανθρώπινα και τα πολιτικά»;

Ότι η πολιτική που φτιάχνεται για λαϊκή κατανάλωση μοιάζει με τα «επαναστατικά» εμπορεύματα που λανσάρει η διαφήμιση, δεν είναι παράδοξο. Αλλά για να συνεννοούμαστε, αυτή η αντίληψη κι αυτή η πρακτική της πολιτικής είναι και λέγεται αστική. Και διάφανος ο σκοπός της: να εμποδίζει τις λαϊκές δυνάμεις να αναλαμβάνουν πρωταγωνιστικούς ρόλους. Μόνο που θα περίμενε κανείς ότι η Αριστερά, κάποια μερίδα της έστω και ιδιαίτερα η φερώνυμη ανανεωτική αριστερά, θα πρόβαλε αντιστάσεις στη γενική ροπή της απολιτικότητας, ότι θα πάλευε για την επανάκτηση του δικαιώματος των ανθρώπων στην πολιτική. Αν, παρά ταύτα, και η ανανεωτική αριστερά πρόσφερε στον κόσμο της νεοτεριστικά συνθήματα αντί για νέες προοπτικές, οι αιτίες είναι πολλές. Το ότι όμως δεν συλλογίστηκε αρκετά το κοινωνικό έδαφος που ο ανανεωτικός της λόγος θα 'πρεπε να γονιμοποιήσει, ότι δεν κατανόησε τις τεράστιες κοινωνικές αλλαγές που συντελέστηκαν τα τελευταία χρόνια στον τόπο μας, ότι, τελικά, δεν πολιτικοποίησε τις αλλαγές αυτές, δεν είναι αιτίες δευτερεύουσας σημασίας. Γιατί η ανανεωτική αριστερά μιλά ακόμη για τα περασμένα. Απαγγέλλει πολιτικά προγράμματα για τα περασμένα εξωραΐζοντας απλώς ένα παλιό πολιτικό λόγο, ενώ ο κόσμος άλλαξε.

[...]

Η ιστορική ανανέωση

Η άλλη τάση των ιστορικών κομμουνιστών -αν κουβεντιάζουμε μόνο για τις δυο σπουδαιότερες ας μην ξεχνάμε όμως κι εκείνους που ετελεύτησαν ή τελευτούν με ολιγότερο θορυβώδη ύπαρξη ή μοιράστηκαν τη σιωπή του πλήθους- που σημαία τους είχαν την «ανανέωση», προσπάθησαν να μεταγράψουν την ευρωκομμουνιστική στρατηγική των διαρθρωτικών αλλαγών και του δημοκρατικού δρόμου στο σοσιαλισμό. Παρέμειναν όμως σε κατάσταση πολιτικής αβεβαιότητας, ιδεολογικής αφασίας και συνοδοιποράς με τον εγχώριο, τον εγκλιματισμένο σταλινισμό. Ένα αβέβαιο βήμα εμπρός, πολλά σταθερά βήματα πίσω.

Δεν είναι σκοπός μου εδώ ν' ασχοληθώ με τα συγκεκριμένα γιατί, τα ποιος, τα πότε και πώς. Άλλωστε έχουν τοσα ειπωθεί για το κεφάλαιο αυτό. Θέλω μόνο να τονίσω ότι οι ιστορικοί κομμουνιστές που ανέλαβαν την ανασυγκρότηση του «χώρου της ανανέωσης» περιφρόνησαν όσες δυνάμεις είχαν αποσπαστεί από το μαγνητισμό του ευκλεούς παρελθόντος και τη νωχέλεια του δογματισμού. Η πολιτική τους φτιάχτηκε χωρίς διάλογο ανάμεσα στη σκέψη και τη δράση. Ανανέωναν, κάθε φορά, όσα οι ίδιοι, και μόνον αυτοί, θεωρούσαν ανανεώσιμα και ανανεωτέα, χωρίς διάλογο με τον κόσμο στον οποίο ανακοίνωναν απλώς τα ανανεωθέντα. Έχασαν έτσι τη δυνατότητα να δημιουργήσουν κίνημα ιστορικής προοπτικής, δηλαδή κίνημα με απελευθερωτική προοπτική από τα δεινά του καπιταλισμού. Κατασπατάλησαν τις δυνάμεις που μπορούσαν να δημιουργήσουν μια νέα αριστερά, λιγότερο θρήσκα, περισσότερο εικονοκλαστική, σύγχρονη με την εποχή μας.
Η ιστορική ανανέωση, συμμετρικά αντίθετη προς τη σοβιετοφιλία του ΚΚΕ, παρουσίασε έναν ισοδύναμο με εκείνο αναχρονισμό. Βάλθηκε να διορθώσει το παρελθόν, να επανορθώσει τα περασμένα, να φιλοτεχνήσει μια καλή και κόσμια εικόνα του εαυτού της μέσα στα περασμένα, φορτώνοντας τις αστοχίες και τα λάθη στους «κακούς». Αλλά, αφού δεν πήρε σοβαρά υπόψη το κοινωνικό έδαφος και την πραγματικότητα των κινημάτων κοινωνικής κριτικής που θα 'πρεπε να γονιμοποιήσει, για το σύγχρονο καπιταλισμό δεν μίλησε. Χωρίς φαντασία για να πολιτικοποιήσει τις τεράστιες κοινωνικές αλλαγές, αλλαγές καπιταλιστικού χαρακτήρα, χωρίς περιέργεια για ν' ακούσει τη φωνή των κοινωνικών αγώνων, ψέλλισε και ψελλίζει εκείνο το «παραπέρα βάθεμα και πλάτεμα της δημοκρατίας». Δηλαδή από πολιτική άποψη ζητούσε την ολοκλήρωση της επανάστασης του 1909 που οι ασυνέπειες των αστών και οι δικτατορικές δυνάμεις είχαν αφήσει μεσοστρατίς. Ήταν τίποτε άλλο η ΕΑΔΕ;
Χωρίς όραμα, χωρίς δύναμη, χωρίς πάθος, χωρίς προστάτες, αποδυναμώθηκε, συνθλίφτηκε υποτονθορίζοντας τη μονωδία για τη «συνεργασία και ενότητα των δημοκρατικών δυνάμεων». Έτσι, και η ιστορική ανανέωση έμεινε στα χρόνια του παππού, μείον τη δυναμογόνα προοπτικήτου σοσιαλισμού των προδρόμων της. Κι εδώ η αφελής διαπίστωση ότι από τον παππού στον εγγονό τα πάντα άλλαξαν, στην καλύτερη περίπτωση, χρησίμευσε για να παραχθούν γνώσεις έξω από τον πολιτικό χώρο της Αριστεράς κι ανεξάρτητα από τις πολιτικές διαδικασίες. Αλλά κι αυτή η γνώση, που δεν προσέβαλε το λόγο και την πράξη της ανανεωτικής πολιτικής, κατάντησε ακαδημαϊκή.
Και εδώ, νομίζω ότι συναντάμε μια καθοριστική συνέπεια του παράδοξου, που έλεγα στην αρχή, ότι δηλαδή η ιστορική κομμουνιστική Αριστερά συνέβαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση της σημερινής καπιταλιστικής-αστικοδημοκρατικής ολοκλήρωσης.
Γιατί οι κομμουνιστές, όπως τονίστηκε, δεν δούλευαν για το σκοπό αυτό. Το αποτέλεσμα προκλήθηκε επειδή αυτοί δεν μπόρεσαν να κάνουν το ρωμέικο να πάρει το δρόμο των δικών τους σοσιαλιστικών επαγγελιών. Η ήττα έδωσε τη δυνατότητα στην αστική τάξη, μέσα σε μια μακρόχρονη διαδρομή, να «οικειοποιηθεί» πολλά από τα επιμέρους μεταρρυθμιστικά προγράμματα των κομμουνιστών. Οι ιστορικοί κομμουνιστές όμως βίωσαν αυτή την «ευθύνη»ως ενοχή. Ενοχοποιημένοι, αυτοενοχοποιημένοι και αλληλοενοχοποιούντες, αποσιώπησαν, απώθησαν, δικαιολόγησαν, σκέπασαν, εξιδανίκευσαν και εξωράισαν ένα παρελθόν που δεν είχε καμιά ανάγκη για εξωραϊσμό και εξιδανίκευση γιατί ήταν ιστορικά δικαιωμένο.
Η ιστορική ανανέωση, ανανεώνοντας το «λάθος» παρελθόν, πέρασε πλάι στο παρόν. Πέρασε πλάι στους σημερινούς εγγονούς και στα προβλήματά τους γιατί αυτοί, ανεξάρτητα από τις ιστορίες του παρελθόντος, συνεχίζουν με ανοιχτές η λανθάνουσες μορφές την πάλη που οι παλαιοί ονόμαζαν ταξική και που η έκβασή της καθορίζει τις μεταξύ τους σχέσεις ως σχέσεις υπαγωγής-κυριαρχίας-εκμετάλλευσης. Και που είναι αβίωτες.


Σήμερα η ιστορική ανανέωση και όλοι οι αριστεροί-κομμουνιστές της ανανέωσης ψάχνουν να λύσουν το αίνιγμα των προσεχών εκλογών ενώ ο κόσμος από δίπλα κοροϊδεύει «τι είναι αυτό που κάνει νιάου νιάου στα κεραμίδια». Και δεν μπορεί να γίνει τίποτε όσο σκεφτόμασταν και αντιδρούμε με σύμβολο τη «λαθολογία». Τίποτε δεν μπορεί ν' αλλάξει αν δεν ενστερνιστούμε το λόγο της μεγάλης αλλαγής: της αλλαγής του καθεστώτος του σύγχρονου καπιταλισμού.

Οι αριστεροί-κομμουνιστές της ανανέωσης, οι ιστορικοί  και οι σύγχρονοι, οι οργανωμένοι και οι ανοργάνωτοι, όλοι οι «ανανεωτές», μπορούν να απαλαγούν απ' το αυτοδιαφημιστικό-δυσφημιστικό παρατσούκλι; Για να υπάρξει ένα νέο αριστερό ρεύμα, για να υπάρξει νέα ιστορική προοπτική, για να σταθούμε συγχρονισμένοι με το σύγχρονο κόσμο, για να ταιριάζουμε με ό,τι πραγματικά καινούριο μάς πάει από τις επεξεργασίες και τους αγώνες του ευρωκομμουνισμού, για να αποσταλινοποιήσουμε ουσιαστικά το κίνημά μας, δεν χρειάζεται να λεγόμαστε ανανεωτικοί. Αρκεί να μπορέσουμε να υπάρξουμε ως αριστεροί. Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ, δηλαδή η ιδεολογία του νέου που σαν νέα κουβαλά μαζί της κα όλες τις παλιές αλήθειες, πρέπει να ανασκάψει συθέμελα το έδαφός της, να βυθοσκοπήσει τον εαυτό της, να κοιτάξει γύρω της. Να καταλάβει πως πρέπει να αρχίσει με τα προβλήματα της κοινωνίας του εγγονού. Ο δρόμος από το Γουδί στην ΕΟΚ τελείωσε, δεν έχει άλλο ψωμί για την Αριστερά. Δεν βαθαίνει και δεν πλαταίνει. Μόνο εκσφενδονίζει στο περιθώριο όσους επιμένουν να τον περπατούν ξεχνώντας τις φαρδιές ιστορικές λεωφόρους δίπλα τους. Ό,τι ήταν να ζήσει έζησε, ό,τι ήταν να πεθάνει πέθανε.
Συμπέρασμα λοιπόν πρώτο και μέγιστο:
Τι θα γίνει με εκείνη την υπόθεση του σοσιαλισμού;
Τι θα γίνει με το σύγχρονο καπιταλισμό; [...]

Πολίτης, τεύχος 29, Φεβρουάριος 1979.

 "Από τον παππού στον εγγονό, πολιτικοποίηση της Αριστεράς σημαίνει: τι θα γίνει μ' εκείνη την υπόθεση του σοσιαλισμού;" από το βιβλίο Ο ανεύρετος σοσιαλισμός (εκδ.Ο ΠΟΛΙΤΗΣ) με επιλογή άρθρων του Άγγελου Ελεφάντη από τον ΠΟΛΙΤΗ, 1976-1981.