«...ο αγώνας για τη δικαιοσύνη δεν πρέπει ποτέ να εγκαταλείπεται εξαιτίας της συντριπτικής δύναμης εκείνων που διαθέτουν τα όπλα και τα χρήματα και που φαίνονται ανίκητοι στην εμμονή τους να τα διατηρήσουν.»

Δικαιοσύνη, 1537, Lucas Cranach the Elder [via wikipedia]

του Χάουαρντ Ζιν,
[δημοσιεύτηκε στην ΑΥΓΗ, (7.2.10), με τίτλο Χάουαρντ Ζιν: "Η δύναμη που καμιά εξουσία δεν μπορεί να υποτάξει". Το πρωτότυπο στο περιοδικό The Nation, (20.9.04)]

Σε αυτό τον κόσμο του πολέμου και της αδικίας, πώς μπορεί κάποιος να παραμείνει κοινωνικά δραστήριος και προσηλωμένος στους κοινωνικούς αγώνες διατηρώντας την πνευματική υγεία του χωρίς να αφεθεί στην παραίτηση και τον κυνισμό;

Δεν είμαι βέβαιος για το αν ο κόσμος θα γίνει καλύτερος, αλλά είμαι απολύτως βέβαιος για το ότι δεν πρέπει να εγκαταλείπουμε το παιχνίδι όσο όλα τα χαρτιά δεν έχουν παιχτεί. Η μεταφορά είναι σκόπιμη: η ζωή είναι τζόγος. Με το να μην παίζεις, αρνείσαι οποιαδήποτε ευκαιρία να κερδίσεις. Παίζοντας και δρώντας δημιουργείς τουλάχιστον την πιθανότητα αλλαγής του κόσμου.

Υπάρχει η τάση να θεωρεί κανείς ότι αυτό που βλέπουμε σήμερα θα συνεχιστεί επ' άπειρον. Ξεχνάμε πόσες φορές έχουμε εκπλαγεί από την ξαφνική κατάρρευση θεσμών, από εκπληκτικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται οι άνθρωποι, από αναπάντεχα ξεσπάσματα ή εξεγέρσεις ενάντια σε τυραννίες, από το γκρέμισμα συστημάτων εξουσίας που φαίνονταν ανίκητα.

Αν κάτι αναδύεται από την ιστορία των προηγούμενων εκατό χρόνων, αυτό είναι το απολύτως απρόβλεπτο. Μια επανάσταση για την ανατροπή του τσάρου της Ρωσίας σε αυτή την καθυστερημένη ημι-φεουδαρχική αυτοκρατορία όχι μόνο αιφνιδίασε τις προχωρημένες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, αλλά ξάφνιασε και τον ίδιον τον Λένιν, που έσπευσε να επιβιβαστεί σε ένα τραίνο για την Αγία Πετρούπολη.

Ποιος μπορούσε να προβλέψει τις αλλόκοτες μεταβολές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου; Το σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, την προέλαση του φαινομενικά ανίκητου γερμανικού στρατού στη Ρωσία και τις κολοσσιαίες απώλειες που προκάλεσε, το σταμάτημα στις πύλες του Λένινγκραντ, τα δυτικά σύνορα της Μόσχας και τους δρόμους του Στάλινγκραντ, την τελική ήττα του γερμανικού στρατού με τον Χίτλερ κρυμμένο στο καταφύγιό του περιμένοντας να πεθάνει.

Και έπειτα τον μεταπολεμικό κόσμο να παίρνει μια μορφή που κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει: Την κινεζική επανάσταση, τη θυελλώδη και βίαιη Πολιτιστική Επανάσταση και ύστερα μία ακόμη ανατροπή, με την μεταμαοϊκή Κίνα να απορρίπτει τις ιδέες και τους θεσμούς της κάνοντας ανοίγματα προς τη Δύση και αγκαλιάζοντας τις καπιταλιστικές επιχειρήσεις, κάτι που εξέπληξε τους πάντες.
Κανείς δεν προέβλεψε ότι οι πρώην αυτοκρατορίες της Δύσης θα διαλύονταν τόσο γρήγορα μετά τον πόλεμο ούτε πόσο διαφορετικές θα ήταν οι κοινωνίες που θα προέκυπταν στα νεοσύστατα κράτη, από τον καλοπροαίρετο κοινοτικό σοσιαλισμό του Νιερέρε στην Τανζανία έως την τρέλα του Ιντι Αμίν στη γειτονική Ουγκάντα. Η Ισπανία ήταν μία ακόμη έκπληξη. Θυμάμαι έναν βετεράνο της Ταξιαρχίας Αβραάμ Λίνκολν να μου λέει ότι ο ισπανικός φασισμός δεν μπορούσε να ανατραπεί χωρίς έναν ακόμη αιματηρό πόλεμο. Ωστόσο, όταν πέθανε ο Φράνκο, δημιουργήθηκε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία ανοιχτή στους πάντες, τους σοσιαλιστές, τους κομμουνιστές, τους αναρχικούς.

Το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου άφησε δύο υπερδυνάμεις με τις δικές τους σφαίρες επιρροής. Ωστόσο δεν κατόρθωναν πάντα να διαμορφώνουν τις εξελίξεις, ακόμη και στα μέρη του κόσμου που βρίσκονταν κάτω από τον στενότερο έλεγχό τους. Η αποτυχία της Σοβιετικής Ένωσης να πετύχει τον στόχο της στο Αφγανιστάν, η απόφασή της να αποσυρθεί ύστερα από μια δεκαετία κατοχής, ήταν η πιο τρανταχτή απόδειξη ότι ακόμη και η κατοχή πυρηνικών όπλων δεν εγγυάται την κυριαρχία πάνω σε έναν αποφασισμένο πληθυσμό. Οι ΗΠΑ αντιμετώπισαν την ίδια πραγματικότητα. Διεξήγαγαν έναν ολοκληρωτικό πόλεμο στην Ινδοκίνα πραγματοποιώντας τους βαναυσότερους βομβαρδισμούς μιας μικροσκοπικής χερσονήσου στην παγκόσμια ιστορία και παρ' όλα αυτά αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν.

Στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων βλέπουμε καθημερινά νέα δείγματα για την αποτυχία των φαινομενικά ισχυρών να επιβληθούν στους φαινομενικά ανίσχυρους. Όπως στη Βολιβία και τη Βραζιλία, όπου τα κινήματα βάσης των εργαζομένων και των φτωχών εξέλεξαν νέους προέδρους που υπόσχονται να καταπολεμήσουν την καταστροφική εξουσία των επιχειρήσεων.

Κοιτώντας κανείς τον κατάλογο των μεγάλων εκπλήξεων, είναι σαφές ότι ο αγώνας για τη δικαιοσύνη δεν πρέπει ποτέ να εγκαταλείπεται εξαιτίας της συντριπτικής δύναμης εκείνων που διαθέτουν τα όπλα και τα χρήματα και που φαίνονται ανίκητοι στην εμμονή τους να τα διατηρήσουν. Η δύναμη αυτή αποδείχτηκε επανειλημμένα ευάλωτη απέναντι σε ανθρώπινες αρετές λιγότερο μετρήσιμες από τις βόμβες και τα δολάρια: το ηθικό σθένος, την αποφασιστικότητα, την ενότητα, την οργάνωση, την αυτοθυσία, το πνεύμα, την εφευρετικότητα, το κουράγιο και την υπομονή.

Είτε απο τους μαύρους της Αλαμπάμα και της Νότιας Αφρικής είτε από τους αγρότες του Ελ Σαλβαδόρ, της Νικαράγουας και του Βιετνάμ είτε από τους εργάτες και τους διανοούμενους της Πολωνίας, της Ουγγαρίας και της ίδιας της Σοβιετικής Ενωσης. Κανένας ψυχρός υπολογισμός για τον συσχετισμό δυνάμεων δεν πρέπει να αποθαρρύνει ανθρώπους που έχουν πειστεί για το δίκιο του αγώνα τους.

Προσπάθησα σκληρά να μιμηθώ τους φίλους μου στον πεσιμισμό τους για τον κόσμο (είναι τελικά μόνο οι φίλοι μου;), αλλά εξακολουθώ να συναντώ ανθρώπους που, παρά τα τρομακτικά πράγματα που συμβαίνουν γύρω τους, μου δίνουν ελπίδα. Όπου και αν πάω συναντώ τέτοιους ανθρώπους. Ιδίως νέους ανθρώπους, στους οποίους και ανήκει το μέλλον.

Και πέρα από μια χούφτα ακτιβιστών, φαίνεται να υπάρχουν εκατοντάδες, χιλιάδες άλλοι που παραμένουν ανοιχτοί στις ανορθόδοξες ιδέες. Όμως δεν φαίνεται να γνωρίζουν ο ένας την ύπαρξη του άλλου και έτσι, ενώ επιμένουν, το κάνουν με την απελπισμένη υπομονή του Σισύφου που χωρίς τέλος σπρώχνει τον βράχο του πάνω στο βουνό. Προσπαθώ να πω σε κάθε ομάδα ότι δεν είναι μόνη και ότι οι ίδιοι άνθρωποι που αποκαρδιώνονται από την απουσία ενός εθνικού κινήματος αποτελούν απόδειξη για τη δυνατότητα ενός τέτοιου κινήματος.

Οι επαναστατικές αλλαγές δεν έρχονται σε μια κατακλυσμική στιγμή (θα πρέπει να ανησυχούμε για τέτοιες στιγμές), αλλά σαν μια ατέλειωτη διαδοχή εκπλήξεων, μια ελικοειδής πορεία προς μια πιο αξιοπρεπή κοινωνία. Δεν χρειάζεται να εμπλακούμε σε μεγάλες, ηρωικές στιγμές για να συμμετάσχουμε στη διαδικασία της αλλαγής. Οι μικρές πράξεις, όταν πολλαπλασιάζονται από εκατομμύρια ανθρώπους, μπορούν να μετατραπούν στη δύναμη που καμιά εξουσία δεν μπορεί να καταστείλει, στη δύναμη που μπορεί να μεταμορφώσει τον κόσμο.

Ακόμη και όταν δεν "κερδίζουμε", υπάρχει η χαρά και η ικανοποίηση ότι συμμετείχαμε με άλλους ανθρώπους σε κάτι σημαντικό. Χρειαζόμαστε την ελπίδα. Ο αισιόδοξος δεν είναι απαραίτητα ένας μακάριος, ελαφρώς ανόητος τύπος που σφυρίζει μέσα στα σκοτάδια του καιρού μας. Το να είσαι αισιόδοξος σε δύσκολους καιρούς δεν σημαίνει να είσαι ανόητα ρομαντικός. Είναι κάτι που πηγάζει από το γεγονός ότι η ιστορία της ανθρωπότητας είναι μια ιστορία όχι μόνο ανταγωνισμού και σκληρότητας, αλλά και συμπόνιας, αυτοθυσίας, κουράγιου και καλοσύνης.

Αυτό που επιλέγουμε να υπογραμμίσουμε σε αυτή την πολύπλοκη ιστορία θα καθορίσει τελικά τις ζωές μας. Αν βλέπουμε μόνο το χειρότερο, η δυνατότητά μας να δράσουμε καταστρέφεται. Αν θυμόμαστε εκείνους τους καιρούς και τα μέρη όπου οι άνθρωποι συμπεριφέρθηκαν με αληθινή μεγαλοπρέπεια, αυτό μας κινητοποιεί και δίνει τουλάχιστον την πιθανότητα να στρέψουμε τον κόσμο προς διαφορετική κατεύθυνση. Και όταν δρούμε, δεν χρειάζεται να περιμένουμε κάποιο ουτοπικό μέλλον. Το μέλλον είναι μια άπειρη αλληλουχία παρόντων και με το να ζούμε σήμερα όπως πιστεύουμε ότι πρέπει να ζουν οι άνθρωποι σε πείσμα όλων των άσχημων πραγμάτων που συμβαίνουν γύρω μας, είναι από μόνο του μια υπέροχη νίκη.