Ιδού λοιπόν το οξύμωρο: μια ενωτική πολιτική που γεννά συνέχεια διάσπαση ενώ την αφορίζει.

Ενότητα που διασπά και διάσπαση που ενώνει

Ενότητα, ενότητα, πόσες διασπάσεις διαπράχθηκαν εν ονόματί σου...
 

Θρήνος και κοπετός συνοδεύουν το λείψανο της ακριβής μας ενότητας που χάσαμε, ενώ αντιλαλεί η επωδός: «λαός ενωμένος ποτέ νικημένος». Πρέπει λοιπόν να διαπράξουμε την ενότητα, ότι η ενότητα της Αριστεράς καλόν. Και ό,τι δεν είναι καλόν, ως γνωστόν, είναι κακόν.
 

Αλλά τα ρητορικώς αυτονόητα εμποδίζουν να ασχοληθούμε με τα πολιτικώς δυσκολονόητα ή ακατανόητα. Και το πρώτο δυσκολονόητο ζήτημα είναι ότι υπάρχουν πολλές ενότητες, έτσι που η μία και αδιαίρετη των επικλήσεών μας να μοιάζει ακατανόητη.

Η ενότητα της κομμουνιστικής αριστεράς: 
η ιστορία προς τα πίσω

Η ενότητα της κομμουνιστικής αριστεράς: των δυνάμεων του πρώην ενιαίου, του ιστορικού, ΚΚΕ που χάθηκε μια νύχτα του Φλεβάρη πριν από δέκα χρόνια. Ενότητα κυρίως των δυο κομμουνιστικών κομμάτων που μας κληροδότησε η διάσπαση, του ΚΚΕ με το ΚΚΕ εσωτερικού, και «κατ' επέκταση» ενότητα όλων των δυνάμεων της Αριστεράς. Αναζητώντας αυτήν την ενότητα, επειδή, ας το δεχτούμε, κανείς δεν σκέφτεται προσχωρήσεις και συγκολλήσεις, οι περισσότεροι και οι δυνατότεροι προσπαθούν να εξευμενίσουν την αταξία με τα μελίσματα των αρχών:

Από τη μια μεριά: να πάψουν οι ηγέτες του ονομαζόμενου ΚΚΕ εσωτερικού να καπηλεύονται τίτλους, το όνομα του ενός και μόνου ΚΚΕ. Από κει και πέρα, άνθρωποι αριστεροί είμαστε όλοι κι από την ίδια μήτρα βγαλμένοι, θα τα βρούμε. Θ' αποκαταστήσουμε την ενότητα στην πράξη, όπως άλλωστε το ζητά και ο απλός κόσμος της Αριστεράς, όπως έχει κιόλας πραγματοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό καθώς έδειξαν τα ως τώρα εκλογικά αποτελέσματα και οι άλλες συσπειρώσεις.

Από την άλλη μεριά: το ΚΚΕ να αναγνωρίσει ότι στον τόπο μας υπάρχουν δυο κομμουνιστικά κόμματα. Δικαίωμα του καθενός είναι να έχει το όνομα που θέλει. Να ανοίξει δημόσιος και ισότιμος διάλογος μεταξύ των κομμουνιστών και ν' αποκατασταθεί η συνεργασία στην πράξη, χωρίς αποκλεισμούς και ηγεμονισμούς. Η ενότητα της κομμουνιστικής αριστεράς θα προκύψει μέσα από διαδικασίες διαλόγου και συνεργασίας στην πράξη, με τη νίκη των ιδεών της ανανέωσης.

Ενώ λέγονται αυτά, και οι δυο μεριές «κάνουν βήματα» εμπρός ή πίσω που, την επομένη, θα επισημάνουν οι εμβριθείς σχολιαστές των δημοσιογραφικών συγκροτημάτων. Ο κόσμος διαβάζει και σταυροκοπιέται. Τι είναι πάλι αυτή η ενωτική εκστρατεία;

Η ενότητα που κραδαίνει το ΚΚΕ, αφού η αδράνεια και τα διφορούμενα των ιδεολογικών του αντιπάλων τού εξασφάλισαν θέση υπερδύναμης στο χώρο της Αριστεράς, δεν είναι τίποτε άλλο από το «ζεστό χνώτο του Μεγάλου Αδερφού»1: η πίστη στις ιστορικές αρχές της ορθοδοξίας που εκτροχιάζουν το κίνημα από τη σοσιαλιστική προοπτική και το καθηλώνουν για πάντα στην αναμονή της εκτυφλωτικής ακτινοβολίας του σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Είναι η ενότητα που διασπά το κίνημα γιατί το αποσπά από τις ενδοελληνικές πραγματικότητές του και το εντοιχίζει στο οχυρό της πολιτικής ακινησίας. Άλλο νόημα από υπαγωγή και υποταγή σ' αυτές τις αρχές δεν έχει. Στους ανανήψαντες παρέχει μια θέση στην ΕΑΜογενή ή άλλη «ευρεία»2 αριστερά και στους αμετανόητους κοσμητικά επίθετα.

Κι ωστόσο, παρόλο που τίποτε δεν κρύβει τις προθέσεις και την πολιτική φιλοσοφία τού ΚΚΕ, το ΚΚΕ εσωτερικού μιλά για ενότητα της κομμουνιστικής αριστεράς.

Πώς το μπορεί;

Μπορεί γιατί η ακινησία, στην οποία το έχουν καταδικάσει αντιφάσεις, δισταγμοί και ανακολουθίες, το έκανε να μην έχει στρατηγική. Και συνεπώς εύχεται. Γιατί με βάση το σημερινό συσχετισμό δυνάμεων και τη συντριπτική υπεροπλία του ΚΚΕ σε βάρος του ΚΚΕ εσωτ., είναι το λιγότερο ευχή να πιστεύει κανείς ότι η ορθοδοξία θα παραδεχθεί σαν ισότιμους αυτούς που θεωρεί σχισματικούς· ότι θα εγκαταλείψει την υπεροψία που του χαρίζουν το χρίσμα και ο τίτλος του «κόμματος του προλεταριάτου».

Και όμως: το ΚΚΕ εσωτερικού μιλά για ενότητα στρέφοντας τα μάτια του προς το χαμένο παράδεισο της παραδοσιακής αριστεράς και αποστρέφοντας το πρόσωπό του από τις νέες πραγματικότητες ανθρώπων, ιδεών και νέων δυνάμεων που δημιουργούνται μέσα του, γύρω του, μπροστά του. Αλλ' όσο το ΚΚΕ εσωτερικού αναπολεί την ενότητα της κομμουνιστικής αριστεράς, τόσο διασπά τις δυνάμεις της αναέωσης, κυρίως της κομμουνιστικής ανανέωσης, εθίζοντάς τες στην αναμονή της μελλοντικής ενωτικής ευτυχίας. Η πίστη σε φαντασιώσεις υπονομεύει κάθε αυθεντική πολιτική συμπεριφορά, ιδίως εκείνη που καλείται να προσδιορίσει σαφέστερα τις ιδέες της ανανέωσης, ν' απαλλαγεί από το δογματικό αντιδογματισμό της, να συλλάβει τις πραγματικότητες του κοινωνικού, να τους δώσει υπόσταση πολιτική και προοπτική: να τις πολιτικοποιήσει.

Η ιστορία τού ΚΚΕ εσωτερικού είναι η ιστορία μιας διαρκούς διάσπασης, στη διάρκεια της οποίας τα εκάστοτε ανανεωτικά κύματα έβλεπαν - πότε περίλυπα και πότε με έπαρση - τα προηγούμενά τους να παίρνουν τη θέση του περιθωρίου. Το ΚΚΕ εσ. όμως αρνήθηκε να γράψει αυτήν την ιστορία, αρνήθηκε εν ονόματι της μεγάλης ενότητας -που δεν μπορεί, μια μέρα θα 'ρθεί- να συλλογιστεί το τεράστιο κόμμα των «πρώην» που έφτιαχνε δίπλα του με τις «διαρροές» του. Η τελευταία μαζική περίπτωση3, με την αποχωρήση του μεγαλύτερου μέρους της νεολαίας του, μπορεί να του εξασφάλισε τον πρόσκαιρο εξαγνισμό για το μίασμα που του φόρτωσαν οι «εκτός γραμμής αριστεριστές», το απομάκρυνε όμως ακόμη περισσότερο απ' ό,τι διακήρρυτε: την ενότητα των ανανεωτικών δυνάμεων. Κι έτσι έκανε πιο πιθανή την προσέγγιση με το ΚΚΕ. Το ίδιο και η Συμμαχία, που φτιάχτηκε πάνω στο μοτίβο της ενότητας. Στην πράξη μεγάλωσε το χάσμα που χώριζε τους πρώην εταίρους, τους διασκόρπισε περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Ιδού λοιπόν το οξύμωρο: μια ενωτική πολιτική που γεννά συνέχεια διάσπαση ενώ την αφορίζει.

Η ενότητα της ανανεωτικής αριστεράς: 
ο φαύλος κύκλος της αναμονής και της φθοράς

Για μια στιγμή πήγε να υπάρξει κάποια σύσφιξη σχέσεων με την Συμμαχία των Αριστερών και Προοδευτικών Δυνάμεων στις περσινές βουλευτικές εκλογές. Αλλά αφού ο λαός της Αριστεράς δεν την τίμησε με μια αξιοπρεπή εκλογική επίδοση, η Συμμαχία τού γύρισε την πλάτη με θιγμένη την αξιοπρέπεια. Από τότε οι Σύμμαχοι έπαψαν να συζητούν εκείνο το άτυχο ραντεβού που, εξόφθαλμα, είχε σκοπό την προίκα4. Οι εταίροι ξαναγύρισαν στις ιδιοκτησίες τους και άρχισαν να ξεριζώνουν τα ζιζάνια από τα χωράφια τους βάζοντας διπλοσκοπιές από έμπειρους δραγάτες. Και βροντερός ακούστηκε τότε ο λόγος της ενότητας: Έλληνες αριστεροί ενωθείτε. Ήταν πέρυσι τέτοιον καιρό.

Και το μεν ΚΚΕ εσωτερικού ξαναγύρισε στην αγέρωχη ακινησία του καλώντας τους αριστερούς να πυκνώσουν τις γραμμές του· αντίθετα, οι άλλες αριστερές οργανώσεις -που στο μεταξύ πλήθυναν- ξαναβρήκαν την ευκινησία τους, καλώντας όμως τους αριστερούς να πληρώσουν ένα υποθετικό κενό: τον «ενιαίο φορέα» της μαρξιστικής Αριστεράς.

Εκείνοι που αισθάνονταν μεγαλύτεροι, γιατί στο κάτω κάτω της γραφής είχαν μόνιμη διεύθυνση, κοινοβουλευτικούς εκπροσώπους και μιαν εφημερίδα, είπαν: εμείς εδώ είμαστε, και είμαστε καλά. Η ανανέωση θα προχωρήσει στηριζόμενη στο ΚΚΕ εσωτερικού: νά το πρόγραμμα, νά οι θέσεις, νά η οργάνωση.

Οι «μικροί» πάλι, που σκέφτηκαν ότι η διάσπαση είναι κακό πράγμα, κατέληξαν στο συμπέρασμα: αν όσοι μικροί προστεθούμε, το άθροισμα θα είναι μεγάλο (εννοείται μέσα από διαδικασίες διαλόγου, πάλης και συνεργασίας στην πράξη).

Αποτέλεσμα: δεν έχει σημασία το αποτέλεσμα όταν κάποιος δεν συνηθίζει να μαθαίνει από τ' αποτελέσματα των πράξεων και των παραλείψεων του.

Ενότητα της κομμουνιστικής αριστεράς, δημιουργία ενιαίου φορέα, ομοσπονδία των κομμάτων και οργανώσεων, ενότητα της «εαμογενούς» ή άλλης «ευρείας» αριστεράς πάντως με βάση το ΚΚΕ: οι πραγματικότητες της διάσπασης και τα «ενωτικά» δόγματα αντίστοιχα με τις ιδεολογικές αφετηρίες του καθένα. Στη διασταύρωσή τους θα γεννήσουν όλες τις δυνατές και αδύνατες υποδιαιρέσεις, θα βγάλουν στη φόρα τη συνολική κρίση σε όλη τη φαντασμαγορία της, θα κρατήσουν τον κόσμο σε εναγώνια αβεβαιότητα, θα τροφοδοτήσουν τη μεμψιμοιρία, θα ογκώσουν τη διαρροή.

Σε τελευταία ανάλυση, ελάχιστη σημασία έχει ποια από τις ενωτικές «προτάσεις»-«προοπτικές» είναι η σωστή, η σωστότερη, ποια είναι η πιο σύμφωνη με τις αρχές -προπαντός τις αρχές!-, τη θεωρία ή την πραγματικότητα, ποια είναι η επαναστατικότερη ή η αναθεωρητικότερη. Εύκολα μπορεί να διαπιστώσει ο οποιοσδήποτε (όταν δεν τον συνέχει κομματικός πατριωτισμός), ότι οι προτάσεις αυτές και οι αντίστοιχες συμπεριφορές δεν παράγουν τα αποτελέσματα που διακαώς επιθυμούν -μαζί κι εκείνες που προσπαθούν να πιάσουν τα ζητήματα στη «ρίζα τους», δηλαδή εκεί που δημιουργούνται: στον κοινωνικό στίβο. Αντίθετα μάλιστα: η κρίση βαθαίνει. Εκείνο που πέρυσι περνούσε για απαράδεκτο, φέτος γίνεται γραμμή «ρεαλιστική», η λίγη ενότητα που υπάρχει εξατμίζεται, οι λιγοστές γόνιμες προσπάθειες καταντούν χωρίς σημασία ή μαγαρίζονται, οι λίγοι γίνονται λιγότεροι, οι πρόθυμοι απρόθυμοι, οι διαθέσιμοι αργούν και οι ενθουσιώδεις κοπάζουν.

Οι διάφορες προοπτικές για τη ανανεωτική αριστερά έχουν ετούτο το συνταρακτικά ενωτικό: αναχαιτίζουν τη διαδικασία που οι ίδιες θεωρούν αναγκαία για να οδηγηθούμε στο περιπόθητο αποτέλεσμα: την ενότητα των ανανεωτικών δυνάμεων. Αναχαιτίζουν την ενεργοποίηση των αριστερών-κομμουνιστών, των οργανωμένων και ανοργάνωτων, τη συμμετοχή τους στον κοινό αγώνα. Εύχονται ένα αποτέλεσμα αλλά τορπιλίζουν τη διαδικασία και τα μέσα που θα οδηγήσουν σ' αυτό.

Μίλησε κανείς για μεταφυσική;

Η προοπτική τού ΚΚΕ εσωτερικού, δεδομένου ότι θεωρεί προϋπόθεση της ανανεωτικής ενότητας και προσπάθειας την οργανωτική του ενίσχυση, πρακτικά καταλήγει στο κενό ή ηθικολογεί. Υπολογίζει ότι εκείνοι που κατά καιρούς έχουν φύγει απ' αυτό, εκείνοι που ποτέ δεν έχουν οργανωθεί σ' αυτό, κι εκείνοι που είναι οργανωμένοι αλλού, θα πάψουν να είναι αυτό που είναι (καλώς ή κακώς) και θα γίνουν μέλη ή οπαδοί του. Και είναι, βέβαια, φυσικό ένα κόμμα να θέλει να διευρύνει την οργανωτική του δύναμη και επιρροή, αλλά καταντά αφύσικο να αρνείται τα ανοίγματα στο συγγενή του χώρο ενώ επικαλείται την ενότητα.

Όσο για την προοπτική του «Ενιαίου Φορέα», προϋποθέτει τη συγχώνευση όλων των «ανανεωτών» σε ένα νέο φορέα της μαρξιστικής Αριστεράς κι όχι σε κάποιον από τους υπάρχοντες. Πρακτικά δηλαδή καταλήγει επίσης στο κενό: καλεί το ΚΚΕ εσωτερικού να πάψει να είναι αυτό που είναι (καλώς ή κακώς) και να προσυπογράψει τη διάλυσή του εν ονόματι κάποιου φορέα που πρόκειται να δημιουργηθεί.5

Και στη μια και στην άλλη περίπτωση, η επίκληση της ενότητας βασίζεται στην επιθυμία να παραδεχτεί ο άλλος ότι δεν πρέπει να είναι αυτό που διάλεξε ή αναγκάστηκε να είναι. Άρα είναι επίκληση που ηθικολογεί. Και ηθικολογώντας αφήνει απέξω την πολιτική πράξη, την πράξη της συ-ζήτησης. Σε κάθε περίπτωση, η ενότητα νοείται ως δήλωση προσχωρήσεως του άλλου, όχι ως αναζήτηση του άλλου. Και το αποτέλεσμα, «όπως δείχνει η ζωή»: ρεύουμε στα πόδια μας.

Συμβαίνουν και χειρότερα. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που, οργανωμένοι και ανοργάνωτοι, «εσωτερικοί» και μη, στην πράξη των κοινωνικών αγώνων συμπαρατάσσονται και συνεργάζονται (π.χ. Δημοκρατικός Αγώνας στους φοιτητές, ΑΕΜ στους εργάτες, επαγγελματικά σωματεία και ενώσεις, Δημοτικά Συμβούλια κ.λπ.). Η συνεργασία όμως αυτή είναι χωρίς πολιτικό αποτέλεσμα. Παραμένει τυφλή, χωρίς γενικότερη πολιτική αναφορά. Δεν μορφοποιεί τις γενικές γραμμές του ανανεωτικού χώρου, δεν τον διαπλάθει ως παράταξη και έχει μονίμως χαρακτήρα αποσπασματικό, ευκαιριακό, συντεχνιακό, τοπικό. Στην καλύτερη περίπτωση συντηρεί εστίες αντίστασης, που αργά ή γρήγορα σβήνουν ή συνθλίβονται ανάμεσα στις συμπληγάδες ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ ή εκμηδενίζονται από τις αντιφάσεις τους.

Γιατί όχι συμμαχία των αριστερών-κομμουνιστικών δυνάμεων της ανανέωσης;

Το πρόβλημα δεν είναι η κατάργηση των διαφορών με ενωτικές επικλήσεις ή με μαθήματα για την αναγκαιότητα του μαρξιστικού-λενινιστικού κόμματος.6 Θα τολμούσα να πω ότι το πρόβλημα είναι η συνύπαρξη των διαφορών στην πράξη. Κι αυτό ήταν το σημαντικό στο άρθρο του Κ. Ζουράρη στον προηγούμενο Πολίτη, γιατί πραγματικά -κι ανεξάρτητα από το αν συμφωνεί κανείς με την άλφα ή βήτα συγκεκριμένη ενέργεια που προτείνει- αναδείκνυε την ανάγκη να συνυπάρξουν, μέσα από τις κατάλληλες υποδοχές, τα διαφορετικά στοιχεία που αιωρούνται αλλά δεν συγκροτούν κανένα συγκεκριμένο πολιτικό υποκείμενο που θα μπορούσε να έχει στρατηγική, να έχει κόσμο, να έχει προοπτική, να έχει πολιτική παρουσία και αντίκρισμα στους κοινωνικούς αγώνες.

Ξέροντας ωστόσο ότι ορίζω συμβατικά τους όρους τους προβλήματος, θα τολμούσα να πω ότι οι διαφορετικοί εξ ορισμού αριστεροί της ανανέωσης, οι οργανωμένοι και οι ανοργάνωτοι, μπορούν να συνυπάρξουν στον αγώνα τον κοινό, να συνυπάρξουν δηλαδή με τις διαφορές τους. Αυτοί οι 140.000 μαχητές των κοινών επικλήσεων που δεν έσφαλαν, μα που πληρώνουν με αφοπλισμό και περιθωριοποίηση την πολιτική τους ευθυκρισία, αυτοί που αφού, τέλος πάντων, βαφτίστηκαν μαχητές παραδόθηκαν αμαχητί, ηττημένοι σε έναν πόλεμο που δεν έγινε.

Κανέναν απ' αυτούς τους 140.000 μαχητές δεν τον έχει εξουθενώσει η ανία ώστε να μην έχει λόγο ύπαρξης. Ο καθένας ζει καθημερινά τον τραχύ αγώνα ενάντια στο κράτος της δεξιάς. Το πρόβλημά (του) βρίσκεται αλλού: πώς και με ποιους θα ανοίξουν οι δρόμοι και οι διαδικασίες για την εναλλαγή στην εξουσία. Ο καθένας, άλλωστε, θεωρεί τον εαυτό του στοιχείο μιας νέας αριστεράς ακριβώς γιατί, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αρνήθηκε τα πολιτικά αποχρεμπτικά που η παραδοσιακή αριστερά τού προσφέρει ως στρατηγική, οδηγώντας τον από το λάθος στην καταστροφή, από την ακινησία στην απολίθωση. Έτσι, όσο κι αν η πολιτική του συνείδηση είναι αρνητική, στο βάθος η ίδια η ένταξή του στον αντικαπιταλιστικό αγώνα τού δείχνει το στόχο και τον υποχρεώνει να αναζητά τα μέσα.

Η ενότητα που δεν διασπά αρχίζει νομίζω από το σημείο αυτό: των δρόμων που οδηγούν και εντάσσουν στον αγώνα ενάντια στη δεξιά. Και αφού, για να κατακτηθεί το στέριο σημείο εκκίνησης, χρειάζεται ν' αποσπαστεί κανείς από τους πειρασμούς που ορίζουν άλλες αφετηρίες (π.χ. την ενότητα της κομμουνιστικής αριστεράς) τόσο το χειρότερο. Είναι τυχαίο άλλωστε ότι αρθρογράφος του Ριζοσπάστη, μελίρρυτος ενωτικός κατά τα άλλα, συμβούλευε πατερναλιστικότατα να αφήσουν οι εκτός ΚΚΕ αριστεροί τους ολέθριους πειραματισμούς τύπου «Συμμαχίας»;7 Μήπως, τάχα, προς αυτή την κατεύθυνση που υποδεικνύει η αποστροφή του ΚΚΕ, προς την κατεύθυνση ενός δυναμικού Μετώπου αριστερών και κομμουνιστικών δυνάμεων της ανανέωσης, δεν θα πρέπει να αναζητηθεί το γόνιμο για καλλιέργεια έδαφος; Στο κάτω κάτω, ας μην ξεχνάμε μια πραγματικότητα: ο κόσμος της ανανεωτικής αριστεράς υπάρχει. Κι αυτή η αριστερά είναι πιο αριστερά απ' όλες τις αριστερές γιατί είναι η λιγότερο θρήσκα, η περισσότερο σύγχρονη με την εποχή της.

Πολίτης, τεύχος 21, Δεκέμβριος 1978

1. Κώστα Ζουράρη, «... Ιδιαίτερα τής ΕΑΜογενούς», Πολίτης, τ. 22, σελ. 14.
2. Όπως άλλωστε συμβουλεύει ο εσχάτως ανακαλύψας τον πολιτικό και οργανωτικό δυναμισμό τού ΚΚΕ Μάκης Τρικούκης, μέλος της Δ.Ε. της ΕΔΑ, από τις στήλες του Ριζοσπάστη διότι άλλως, λέει, υπάρχει κίνδυνος «να χαθούν σε ένα λαβύρινθο θεωρητικών αναζητήσεων χωρίς αντίκρισμα και να βρεθούν έτσι στο περιθώριο της πολιτικής ζωής» («Το πρόβλημα της ενότητας της Αριστεράς», Ριζοσπάστης, 10.12.78)
3. Αποχώρηση περίπου 2.000 μελών τής κομματικής Νεολαίας ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος, που συγκρότησαν τη χωριστή οργάνωση ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος Β' Πανελλαδική.
4. Το κύριο ζήτημα ήταν, φυσικά, η πλήρης αποσιώπηση της Συμμαχίας εκ μέρους του ΚΚΕ εσωτ., παρά το γεγονός ότι άλλοι «σύμμαχοι» και ιδιαίτερα η Σοσιαλιστική Πορεία θεωρούσαν αναγκαία τη συνέχεια της προσπάθειας.
5. Πράγμα που, ανεξάρτητα από την ορθότητά του - προσωπικά πιστεύω ότι η διάλυση τού ΚΚΕ εσωτ. θα ήταν ολέθριο λάθος- αποτελεί καθαρή πολιτική ουτοπία, απλούστατα γιατί δεν είναι άποψη τού ΚΚΕ εσωτ. Ο Κ.Φιλίνης, χαρακτηριστικά, σε έρευνα του περιοδικού Πολιτικό Κριτήριο (τ.21, Δεκεμ.'78) με θέμα τον ευρωκομμουνισμό, απαντώντας σε ερώτηση για την πιθανότητα δημιουργίας κομματικού φορέα τής αναεωτικής μαρξιστικής αριστεράς, απαντά κατηγορηματικά ότι το κόμμα του δεν αντιμετωπίζει τέτοιο ενδεχόμενο και προσθέτει: «Η δημιουργία ενός τέτοιου φορέα τής μαρξιστικής αριστεράς, θα επέτρεπε αντικειμενικά τη μονοπώληση των κομμουνιστικών ιδεών από το ΚΚ Φλωράκη, πράγμα που θα είχε ολέθριες συνέπειες για το ίδιο το μέλλον τού σοσιαλισμού στην Ελλάδα».
6. Βλέπε πρόσφατο παράδειγμα κατήχησης τέτοιου τύπου σε άρθρο τού Σ. Καρρά, στην ΑΥΓΗ.
7. «Το ΚΚΕ εύχεται και οι ηγεσίες των άλλων δυνάμεων να σταματήσουν την καπηλεία τίτλων που δεν τους ανήκουν και ακόμη να αποφύγουν τη σίγουρη παραπέρα χρεοκοπία που θα τους επιφέρει κάθε προσανατολισμός σε αντι-ΚΚΕ σχήματα τύπου «Συμμαχίας» ή «νέας συμμαχίας» ». - Μίμη Ανδρουλάκη, «Προβλήματα συσπείρωσης τής Αριστεράς», Ριζοσπάστης 3.11.78 (η υπογράμμιση δική μου)

από το βιβλίο του Άγγελου Ελεφάντη, ο ανεύρετος σοσιαλισμός, επιλογή άρθρων από τον ΠΟΛΙΤΗ 1976-1981, εκδ. Ο ΠΟΛΙΤΗΣ