Κόρδα, ο φωτογράφος της επανάστασης

Ο Κόρδα κοιτάζει ένα χαρτονόμισμα με αποτυπωμένη τη διάσημη φωτογραφία (CC 3.0)

...Τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 1960 [ο Τσε] θα πρωταγωνιστήσει σε τέσσερις «εικονογραφημένες ιστορίες». Ο παλιός πλανόδιος φωτογράφος της Πόλης του Μεξικού, που τώρα έχει γίνει σημαίνον πρόσωπο, επισκέπτεται μια μέρα το σύντροφό του απ' τη φάλαγγα, το γιατρό Βισέντε ντε λα Ο, που έχει αποκτήσει πολύ πρόσφατα ένα γιο - στον οποίο βέβαια θα δώσει το όνομα Άνχελ Ερνέστο - και υπάρχει μια φωτογραφία, τραβηγμένη τυχαία από ένα φωτογράφο που περνούσε από κει, στην οποία βλέπουμε έναν Τσε ασυνήθιστα στοργικό, να κρατάει στην αγκαλιά του το μωρό, που είναι μόλις λίγων μηνών και που παρατηρεί με δυσπιστία τα γένια του άντρα. Είναι μια φωτογραφία που απεικονίζει μια τρυφερή στιγμή, όπου ο Τσε έχει τα μάτια του μισόκλειστα. Είναι έτοιμος ο κομαντάντε Γκεβάρα να γίνει και πάλι πατέρας;

Ο Τσε από τον Chinolope

Μια δυο βδομάδες αργότερα, κατά τη διάρκεια μιας από τις διαλέξεις στο πανεπιστήμιο [...], ο Φερνάνδο Λόπες, ένας φωτογράφος που ο Τσε τον είχε βαφτίσει πειρακτικά Τσινολόπε, (δεν υπάρχουν και πολλοί Κινεζο-κουβανοί φωτογράφοι, αλλά ούτε και πολλοί Λόπες), ένας άνθρωπος με μία συναρπαστική επαγγελματική διαδρομή μέσα κι έξω από την Κούβα, του βγάζει μια φωτογραφία τόσο σημαντική για την εικονοπλασία του μύθου Γκεβάρα όσο κι αυτή που θα του βγάλει ο Κόρδα τρεις μέρες αργότερα, αν και λιγότερο διαδεδομένη, μια φωτογραφία που επικρίθηκε και χαρακτηρίστηκε μυστικιστική από κάποιον ξεπερασμένο ρεαλιστή σοσιαλιστή χρόνια μετά το θάνατο του Τσε. Καθώς όλα μοιάζουν να διαλύονται πέρα απ' το περίγραμμα της μορφής του, βλέπουμε ένα Γκεβάρα με μακριά μαλλιά, με το δεξί του χέρι ακουμπισμένο σε μια καρέκλα και με το αριστερό στο σαγόνι του, με το δείκτη να αγγίζει την άκρη της μύτης του, να κοιτάζει ελαφρά προς τα πάνω. Ο Ελ Γκρέκο πίστευε ανέκαθεν ότι έτσι έπρεπε να απεικονίζονται οι άνθρωποι, ότι έτσι ήταν η ζωή.

Τρεις μέρες αργότερα, στις 4 Μαρτίου, καθώς ο Γκεβάρα πηγαίνει προς τα γραφεία του στην τράπεζα, σημειώνεται η έκρηξη στο Λα Κουμπρ, ένα γαλλικό πλοίο φορτωμένο με εβδομήντα τόνους βελγικά όπλα. Ο Τσε, αναστατωμένος απ' τον τρομερό κρότο, αλλάζει πορεία και κατευθύνεται προς τις αποβάθρες του ναυπηγείου. Η καταστροφή είναι τρομερή, υπάρχουν εβδομήντα πέντε νεκροί και περίπου διακόσιοι τραυματίες. Συμμετέχει στις εργασίες διάσωσης. Όλους τους καταλαμβάνει η αμφιβολία: Ήταν ατύχημα ή σαμποτάζ;

Το φιλμ του Κόρδα με την περίφημη φωτογραφία του Τσε

Ο φωτογράφος Γκιλμπέρτο Άντε του Βέρδε Ολίβο τον βρίσκει να βοηθά στη διάσωση των τραυματιών και ο Τσε, θυμωμένος, του απαγορεύει να τραβήξει φωτογραφίες. Του φαίνεται άπρεπο να γίνεται αντικείμενο περιέργειας την ώρα που έχει συμβεί ένα τόσο σοβαρό ατύχημα, Την επόμενη μέρα γίνεται η κηδεία των θυμάτων. Σε ένα τετράγωνο του νεκροταφείου Κολόν, στην Εικοστή Τρίτη Οδό, θα στηθεί μία εξέδρα που θα σκεπαστεί από μια σημαία της Κούβας με ένα πένθιμο κρέπι. Από κει θα πει ο Φιντέλ για πρώτη φορά το σύνθημα «Πατρίδα ή θάνατος». Ο ενενηντάρης τηλεφακός της Λάικα του φωτογράφου της Ρεβολουσιόν Αλμπέρτο Ντίας ή Κόρδα περνάει απ' όλα τα πρόσωπα που βρίσκονται στην εξέδρα και στο δεύτερο πέρασμα βρίσκει τον Τσε, που προχωράει μπροστά απ' το ένα πλάι. Ο φωτογράφος ξαφνιάζεται από την έκφραση του Αργεντινού και πατάει δύο φορές το κουμπί της μηχανής του. «Με το που τον είδα στο κάδρο της κάμερας, μ' εκείνη την έκφραση, ξαφνιάστηκα, σαν να 'χα δεχτεί ένα χτύπημα. Ενστικτωδώς πατάω το διάφραγμα.» Ο Αλμπέρτο Γρανάδο θα πει λίγο αργότερα στον Κόρδα ότι εκείνη τη μέρα ο Τσε είχε μια έκφραση που, θαρρείς κι άμα έβλεπε κανένα γιάνκη, θα τον έτρωγε ζωντανό. Δεν είναι αυτό, όμως που φαίνεται στη φωτογραφία.

η φωτογραφία του Τσε "Guerrillero Heroico" πριν τις αφαιρέσεις του Κόρδα

Στο αρνητικό φαίνεται ένας άντρας άγνωστης ταυτότητας στο δεξί άκρο της φωτογραφίας και τα φύλλα ενός φοίνικα στο αριστερό· επιδέξια ο Κόρδα αφαιρεί τα στοιχεία που αποσπούν την προσοχή και επικεντρώνεται στο πρόσωπό του, που παρουσιάζει μια εικόνα πολύ ιδιόμορφη: η συνοφρυωμένη έκφραση, το αριστερό φρύδι αλαφρά ανασηκωμένο, ο μπερές με το αστέρι, ένα σακάκι κουμπωμένο ως το λαιμό, τα μαλλιά του να ανεμίζουν στον αέρα. Χρόνια αργότερα ο Ιταλός εκδότης Τζιάκομο Φερτινέλι θα βρει τη φωτογραφία στο σπίτι του Κόρδα και θα φτιάξει μια αφίσα. Δεκάδες χιλιάδες αντίγραφα στην αρχή και ύστερα εκατομμύρια αντίτυπα φτάνουν σε κάθε γωνιά του κόσμου. Είναι η πιο γνωστή εικόνα του Τσε, η συμβολική του εικόνα, αυτή που θα πλημμυρίσει τοίχους, εξώφυλλα βιβλίων, περιοδικά, καλύμματα, πλακάτ, μπλουζάκια. Αυτή που αντιπαραβληθεί με τη φωτογραφία του νεκρού Τσε στο νεκροτομείο του νοσοκομείου Σενιόρ ντε Μάλτα που θα μοιράσουν οι Βολιβιανοί στρατιωτικοί σε μια αναμέτρηση συμβολική αλλά όχι γι' αυτό και λιγότερο ισχυρή. Παραδόξως ο διευθυντής φωτογραφίας της Ρεβολουσιόν εκείνη τη μέρα δε θα επιλέξει αυτή τη φωτογραφία για δημοσίευση.

Ο Τσε συναντά τον Σαρτρ και την Μποβουάρ

Αυτές τις μέρες θα συναντηθεί με τον Ζαν Πολ Σαρτρ και τη Σιμόν ντε Μποβουάρ, που θα επισημάνουν: «Θα έλεγε κανείς ότι ο ύπνος τούς έχει εγκαταλείψει, ότι έχει μεταναστεύσει κι αυτός στο Μαϊάμι». Αυτό δεν είναι αλήθεια, μία φωτογραφία του Κόρδα φανερώνει ότι εκείνη τη νύχτα ο συνοδός του Τσε αποκοιμήθηκε στο διάδρομο με ένα πούρο στο στόμα. Ο Τσε τους δίνει τη γενική εικόνα των πολιτικών εντάσεων που βιώνει το νησί. Ο Σαρτρ θα γοητευθεί απ' τον Τσε κι απ' το θερμό πολιτικό κλίμα που ζει η Κούβα. Χρόνια αργότερα θα πει: «Δεν ήταν απλώς ένας διανοούμενος, ήταν ο πιο ολοκληρωμένος άνθρωπος της εποχής μας». Σε μια άλλη φωτογραφία ο Σαρτρ έχει διαλέξει ένα πούρο Αβάνας και ο Τσε τού το ανάβει. Ο μυθιστοριογράφος Λισάνδρο Οτέρο, που συνοδεύει το ζευγάρι των Γάλλων, παρατηρεί έκπληκτος ότι ο Τσε έχει δέσει τα κορδόνια στις αρβύλες του, ότι τις έχει καθαρίσει και ότι η στρατιωτική του στολή είναι πλυμένη και σιδερωμένη. Κοιτάζω ξανά τις φωτογραφίες του Κόρδα, που παρευρίσκεται στη συνάντηση, και βλέπω ότι η εκτίμηση του Οτέρο είναι σωστή. Είναι ο μεγαλύτερος φόρος τιμής που μπορεί να αποτίσει ο Γκεβάρα. Ο Τσε έχει φορέσει τα καλά του για να τιμήσει τον Σαρτρ, για να του ξεπληρώσει πολλές ώρες ανάγνωσης και περισυλλογής....

από το βιβλίο του Πάκο Ιγκνάσιο Τάιμπο ΙΙ, Ερνέστο Γκεβάρα γνωστός και ως ΤΣΕ, εκδ. ΚΕΔΡΟΣ, μτφ. Βασιλική Κνήτου

 

Ο Κόρδα κρατά την περίφημη φωτογραφία του

Ο Αλμπέρτο Ντίας Γκουτιέρες, ή Αλμπέρτο Κόρδα (Αβάνα, 14.09.28) πέθανε σαν σήμερα το 2001 στο Παρίσι. Τα πρώτα χρόνια της καριέρας του ασχολήθηκε με τη φωτογραφία μόδας και έτσι συνδύασε τις δύο αγαπημένες του ασχολίες· τη μόδα και τις γυναίκες. Έγινε ο πρώτος φωτογράφος μόδας της Κούβας. Δεν του άρεσε το τεχνητό φως, το θεωρούσε "παρωδία φωτός" και στο στούντιο του χρησιμοποιούσε μόνο φυσικό φως. Η μοναδική του δημιουργικότητα και η άφθαστη τεχνική του στη μαυρόασπρη φωτογραφία και στο καδράρισμα, έκανε το Στούντιο Κόρδα κάτι παραπάνω από μια κερδοφόρα επιχείρηση, το μετέτρεψε σε στούντιο τέχνης. "Ο βασικός μου στόχος ήταν να συναντώ γυναίκες", εξομολογήθηκε κάποτε. Και το κατάφερε. Η δεύτερη γυναίκα του ήταν ένα πολύ γνωστό μοντέλο της Κούβας.

Το μικρό κορίτσι που κρατά το ξύλο, του Κόρδα

Η σχέση του Κόρδα με τον Κάστρο δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Για τον Κάστρο ο Κόρδα ήταν κάτι παραπάνω από επίσημος φωτογράφος, ή φίλος, ή προσωπικός του φωτογράφος. Δεν έχουν σχέση εργοδότη - υπαλλήλου. Γι' αυτό ο Κόρδα ξένοιαστος, ενδιαφέρεται για τα πάντα και τους πάντες. Κάθε του φωτογραφία αποτελεί ένα σύμβολο της επανάστασης και όχι μια απλή καταγραφή της. Η Κουβανική επανάσταση ήταν στροφή για την καριέρα του. Τα επαγγελματικά του σχέδια άλλαξαν ριζικά. Ο ίδιος λέει: "Κόντευα τα 30, και ζούσα επιπόλαια όταν ένα εξαιρετικό γεγονός άλλαξε τη ζωή μου. Η Κουβανική Επανάσταση. Τότε τράβηξα εκείνη τη φωτογραφία του μικρού κοριτσιού που έσφιγγε ένα κομμάτι ξύλο σαν να ήταν κούκλα. Κατάλαβα ότι άξιζε να αφιερώσω τη δουλειά μου σε μια επανάσταση που είχε στόχο να εξαλείψει αυτές τις ανισότητες." Αφοσιώθηκε στα ιδανικά της επανάστασης και άρχισε να φωτογραφίζει τους ηγέτες της. Εργαζόταν ακολουθώντας το δικό του ρυθμό. Πήγαινε όπου η επανάσταση οδηγούσε τον Φ. Κάστρο. Για τη διάσημη φωτογραφία του τού Τσε δεν έλαβε ποτέ δικαιώματα, μια και η Κούβα δεν αναγνώρισε τη Συνθήκη της Βέρνης για την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων παρά μόνο το 1997. Το 2000 μήνυσε τη "Σμιρνόφ" επειδή χρησιμοποίησε τη φωτογραφία σε διαφήμιση. Είπε: "Ως οπαδός των ιδανικών για τα οποία πέθανε ο Τσε, δεν είμαι αντίθετος στην αναπαραγωγή της από όσους θέλουν να διαδώσουν τη μνήμη του και την υπόθεση της κοινωνικής δικαιοσύνης, είμαι όμως κατηγορηματικά αντίθετος στην εκμετάλλευση της εικόνας του Τσε για την προώθηση προϊόντων όπως το αλκοόλ, ή για οποιονδήποτε σκοπό δυσφημεί την υπόληψη του Τσε." Ο εξω-δικαστικός συμβιβασμός ήταν 50.000$ τα οποία πρόσφερε στο Κουβανικό σύστημα υγείας.

Ο Κόρδα φωτογραφίζει τον Τσε που πολιορκείται από τις κάμερες

Την περίοδο από το 1968  μέχρι το 1978, αφοσιώθηκε στο είδος της υποβρύχιας φωτογραφίας ενώ αργότερα το φωτογραφικό του έργο περιορίστηκε. Πέθανε στο Παρίσι, από καρδιακή προσβολή και ενώ προετοίμαζε μία έκθεση φωτογραφιών του.

Πολλές ακόμη φωτογραφίες του Κόρδα δείτε εδώ και εδώ. 

Οι φωτογραφίες της ανάρτησης από την Wikipedia, η φωτογραφία του Τσε από τον Τσινολόπε από εδώ, η φωτογραφία του μικρού κοριτσιού από εδώ. Τα βιoγραφικά στοιχεία από την Wikipedia.