Γράφει ο
ΗΛΙΑΣ ΜΥΛΩΝΑΣ*
Καθ’ όλη διάρκεια της μεταπολιτευτικής περιόδου και μέχρι τις μέρες μας καταγράφεται μια χωρίς ιδιαίτερες αυξομειώσεις χαμηλή εκλογική συσπείρωση των παραδοσιακών κομμάτων της Αριστεράς (ΚΚΕ-ΚΚΕεσ-Συμμαχία-ΕΑΡ-Συνασπισμός ενιαίος, Συνασπισμός μη ενιαίος της Αριστεράς, της Προόδου και των Κινημάτων, Σύριζα κλπ).
Αρχικά αυτό αποδόθηκε στη θυελλώδη είσοδο του ΠΑΣΟΚ στην πολιτική σκηνή αμέσως μετά τη δικτατορία και την ταχεία αποδοχή του από τις εργατικές μάζες. Κλαψουρίσματα του τύπου «αυτό το κόμμα χρησιμοποίησε τα δικά μας συνθήματα και έκλεψε τους ψηφοφόρους μας» ακούγονταν από διάφορες κατευθύνσεις. Λες και τα συνθήματα της παραδοσιακής Αριστεράς ήταν κατοχυρωμένα νομικά στο όνομά της και το ΠΑΣΟΚ είχε ένα αποκλειστικά δικό του μυστηριώδη τρόπο να τα χρησιμοποιεί και να συσπειρώνει γύρω από αυτό την πλειοψηφία των εργαζομένων.
Αργότερα τα κόμματα της Αριστεράς άρχισαν να επιρρίπτουν στον «δικομματισμό» τα αίτια της κακοτυχίας τους σάμπως και ο συγκεκριμένος να ήταν η αιτία και όχι το αποτέλεσμα της πολιτικής τους.
Στην πραγματικότητα η πορεία της ηγεσίας της Αριστεράς στην Ελλάδα καθορίστηκε διαχρονικά από μια σειρά λανθασμένων επιλογών για τις οποίες ποτέ δεν έκανε μια ενδοσκόπηση και μια ειλικρινή αυτοκριτική έτσι ώστε να μην τις επαναλάβει. Για τις περισσότερες αποφεύγει και την οποιαδήποτε αναφορά. Και εξακολουθεί να απορρίπτει μετά βδελυγμίας ότι μπορεί να είναι κάποιες από αυτές ο λόγος που απώλεσε σταδιακά την εμπιστοσύνη των μαζών, αναζητώντας τις αιτίες οπουδήποτε αλλού.
Ειδικότερα στις σημερινές συνθήκες, η εικόνα που παρουσιάζεται είναι ότι αδυνατεί να εισπράξει πολιτικά το θυμό και την οργή που έχουν συσσωρεύσει οι εργαζόμενοι απέναντι στους κυβερνώντες για τα σκληρά μέτρα που πήραν με την συνδρομή του ευρωπαϊκού μηχανισμού και του ΔΝΤ και τα οποία μέρα με τη μέρα μετατρέπονται σε μια έντονη αμφισβήτηση του υπάρχοντος πολιτικού συστήματος.
Η απουσία μιας καθαρής και ολοκληρωμένης πρότασης εκ μέρους της Αριστεράς μαζί με τις πολυποίκιλες και διαφορετικές εκτιμήσεις που διαχέονται σε όλο το φάσμα των κομμάτων και οργανώσεών της, απογοητεύουν τα πλατιά κοινωνικά στρώματα, τα περιχαρακώνουν και τα οδηγούν στη σύγχυση και την αποστασιοποίηση. Τώρα που η Αριστερά πρέπει να θερίσει είναι φανερό ότι δεν έχει σπείρει.
Ο Γιώργος Παπανδρέου απευθυνόμενος στον Αλέξη Τσίπρα κατά τη διάρκεια της πρόσφατης συζήτησης για τα μέτρα στη Βουλή, του υπενθύμισε με όσο κυνισμό διέθετε ότι τη συνθήκη του Μάαστριχτ, η οποία ουσιαστικά επέβαλλε όλους εκείνους τους κανόνες που ευνοούσαν το μεγάλο κεφάλαιο, την είχε υπογράψει και ο Συνασπισμός, ξύνοντας έτσι μια από τις πιο ανοιχτές πληγές της Αριστεράς, καθώς στις μέρες μας αποδεικνύεται με τρόπο αδιαμφισβήτητο πόσο λάθος ήταν αυτή η επιλογή.
Τέτοιες άστοχες πολιτικές ενέργειες καταγράφονται με εντελώς αρνητικό τρόπο στη συνείδηση των εργαζομένων και δικαιολογούν απόλυτα τη διστακτικότητά τους να πλησιάσουν την Αριστερά.
Η προσωπική στάση που κράτησε επίσης ο προκάτοχός του στην ηγεσία του Σύριζα Αλέκος Αλαβάνος με την παρότρυνση μιας δράκας προσωπικών υποστηριχτών του ανένταχτων και μη, δεν μπορούμε να πούμε ότι ενθουσίασε τον κόσμο της Αριστεράς και έφερε πιο κοντά την κοινωνία.
Η ηγεσία του ΚΚΕ από την άλλη φαίνεται ότι όχι μόνο δεν άλλαξε τη γραμμή της εγκληματικά διασπαστικής ταχτικής που έχει καθιερώσει εδώ και χρόνια μέσα στο εργατικό κίνημα, στη λογική να περιχαρακώσει τις υπάρχουσες δυνάμεις της έτσι ώστε να τις ελέγχει καλύτερα, αλλά ακολούθησε μια οπισθοδρομική πορεία προς το προβληματικό και σκοτεινό παρελθόν ενός σταλινικού μοντέλου. Μη έχοντας άλλα σημεία αναφοράς, επέλεξε να αναδείξει ακριβώς αυτό που στην πραγματικότητα είναι η κύρια αιτία για την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και το οποίο είχε αποφασιστική συμβολή στις συνεχείς ήττες και τα πισωγυρίσματα του παγκόσμιου εργατικού κινήματος.
ΟΙ ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ
Η σύγχρονη ελληνική Αριστερά κουβαλάει δυστυχώς όλα εκείνα τα ελαττώματα που χαρακτήρισαν διαχρονικά την πολιτική διαδρομή των επίσημων κομμάτων της.
Οι ιστορικές παραδόσεις της έχουν τις ρίζες τους κυρίως στο ΚΚΕ, μιας και ήταν το μοναδικό κόμμα που αντιπροσώπευε τα προλεταριακά στρώματα για πολύ μεγάλο διάστημα.
Το ίδιο το ΚΚΕ πρόβαλλε μια εξαιρετικά αντιφατική εικόνα καθ’ όλη τη διαδρομή του: από τη μια δόθηκαν ηρωικοί αγώνες και έγιναν απίστευτες προσωπικές θυσίες από την οργανωμένη βάση και τα πλατιά στρώματα που το στήριζαν και από την άλλη είχαμε μια συνεχή σειρά άστοχων χειρισμών και εγκληματικών λαθών της ηγεσίας του.
Η επικράτηση του Στάλιν στη Σοβιετική Ένωση από τα τέλη της δεκαετίας του ‘20 σηματοδότησε μια ολοκληρωτική στροφή από την έως τότε επίσημη πολιτική που τη διέκρινε ο διεθνισμός και η συνέχιση της επανάστασης. Το νέο δόγμα βαπτίστηκε «σοσιαλισμός σε μια χώρα» και, με βάση τις επίσημες εξαγγελίες, αποσκοπούσε στην προστασία των κατακτήσεων του πρώτου επαναστατικού κράτους στον κόσμο. Στην πραγματικότητα η συγκεκριμένη πολιτική στόχο είχε να διαφυλάξει τα προνόμια μιας γραφειοκρατίας που αναδύθηκε μετά το θάνατο του Λένιν και που εκφραστής της ήταν ο ίδιος ο Στάλιν.
Αυτό προϋπόθετε ριζικές αλλαγές στις ηγεσίες των Κομμουνιστικών Κομμάτων παγκόσμια που από εδώ και πέρα θα έπρεπε να είναι υπάκουες στο «πολιτικό κέντρο» και να διεκπεραιώνουν αδιαμαρτύρητα τις εντολές της Μόσχας. Είναι το έναυσμα μιας αλλοπρόσαλλης και ακαταλαβίστικης, από μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας, πολιτικής που οδήγησε σε μια σειρά από ήττες το παγκόσμιο εργατικό κίνημα και στην αναπόφευκτη κατάρρευση της ίδιας της Σοβιετικής Ένωσης .
Η πολιτική περιπέτεια της Αριστεράς στην Ελλάδα ξεκινά με τη εγκαθίδρυση στα ανώτερα όργανα στελεχών που συντάσσονταν πολιτικά με τη σταλινική νομενκλατούρα. Οι νέοι ινστρούχτορες προχωρούν σταδιακά στη διαγραφή σχεδόν όλης της προηγούμενης ηγεσίας, αρχής γενομένης από τον πρώτο γραμματέα του κόμματος Παντελή Πουλιόπουλο.
Τον έλεγχο του ΚΚΕ αποκτούν πλέον οι περίφημοι «Κούτβηδες», απόφοιτοι της επίσημης σχολής σταλινικής προπαγάνδας στη Μόσχα με τον ψευδεπίγραφο τίτλο Πανεπιστήμιο Κούτβ, από το οποίο περνούσαν όσοι προορίζονταν για τις ηγεσίες των αδελφών κομμάτων της αλλοδαπής. Νέος γραμματέας ορίζεται ο Νίκος Ζαχαριάδης, που παραμένει στη θέση αυτή μέχρι και το θάνατο του μέντορά του Στάλιν.
Η συνέχεια είναι όπως την περιγράψαμε: από τη μια οι ηρωικές προσπάθειες των απλών μελών και υποστηριχτών του κόμματος που στην ουσία ήταν αυτές που το κράτησαν ψηλά στην εκτίμηση των εργατικών στρωμάτων και από την άλλη οι απίστευτες παλινωδίες της ηγεσίας, η οποία εκτελώντας κατά γράμμα τη γραμμή και τις εντολές του σταλινικού κέντρου, πέφτει από το ένα λάθος στο άλλο.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Υπήρξαν πάμπολλες περιπτώσεις που οι επιλογές και οι αποφάσεις της αριστερής ηγεσίας καθόρισαν αποφασιστικά τις γενικότερες εξελίξεις στον ελληνικό χώρο και επέδρασαν καταλυτικά στη διαμόρφωση του πολιτικού τοπίου και της ιστορικής συνέχειας.
Το 1929 γίνεται το παγκόσμιο οικονομικό κραχ. Οι επιπτώσεις του δεν αφήνουν απ’ έξω την Ελλάδα, οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μπουν σε μια διαδικασία πολιτικοποίησης και αγώνων μεγάλα κομμάτια της ελληνικής κοινωνίας.
Το αποκορύφωμα της αγωνιστικής διάθεσης των εργατικών μαζών έρχεται το 1936 με τη Γενική Απεργία που ξεκινάει από τους καπνοπαραγωγούς της Καβάλας και εξαπλώνεται σε όλη την επικράτεια. Στο πιο κρίσιμο σημείο της απεργίας παρεμβαίνει η ηγεσία του ΚΚΕ που τη σταματάει υπογράφοντας το περίφημο σύμφωνο Σκλάβαινα-Σοφούλη. Η ορμή του εργατικού κινήματος αναχαιτίζεται και σε λίγο εγκαθιδρύεται η δικτατορία του Μεταξά.
Το 1941, με την εισδοχή της Σοβιετικής Ένωσης στον Β' παγκόσμιο πόλεμο που εν τω μεταξύ έχει ξεκινήσει, ιδρύεται το ΕΑΜ το οποίο παίρνει παλλαϊκές διαστάσεις με την στράτευση εκατομμυρίων κόσμου στις γραμμές του. Δημιουργείται επίσης ο ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) με πρωτοβουλία του στελέχους του ΚΚΕ Θανάση Κλάρα (γνωστότερου με το θρυλικό ψευδώνυμο Άρης Βελουχιώτης), και ο οποίος αριθμεί δεκάδες χιλιάδες αντάρτες.
Το τέλος του πολέμου σημαδεύεται από την υπογραφή μιας σειράς επαίσχυντων συμφωνιών με τους Εγγλέζους τοποτηρητές στους οποίους η ηγεσία του ΚΚΕ, με προτροπή του ίδιου του Στάλιν που είχε φροντίσει από πιο πριν να κάνει τις δικές του συμφωνίες μαζί τους, παραδίδει το τεράστιο αυτό κίνημα και έναν από τους πιο οργανωμένους λαϊκούς στρατούς της Ευρώπης, αποδεχόμενη με «ελαφρά τη καρδία» να αφοπλιστεί πλήρως.
Ο Άρης Βελουχιώτης που δεν συμφωνεί με αυτή την πολιτική και το δηλώνει επίσημα, γίνεται από αρχηγός του ΕΛΑΣ πράκτορας του ιμπεριαλισμού, χαφιές και προβοκάτορας και διαγράφεται από το κόμμα.
Στην Βάρκιζα και στη συμφωνία που υπογράφτηκε (μετά από εκείνες της Καζέρτας και του Λιβάνου που κατοχύρωναν την ηγεμονία των ιμπεριαλιστών), μαζί με την αποδοχή για πλήρη αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, θέτουν τον όρο να μην πειραχτούν 50 επιφανή στελέχη του ΚΚΕ, αποδεικνύοντας έτσι ότι ήξεραν πολύ καλά τις διώξεις και τα κυνηγητά των αριστερών αγωνιστών που θα ακολουθούσαν. Όλοι οι μαχητές της Αντίστασης που έγραψαν ένδοξες σελίδες στην υπόθεση του δίκαιου αυτού αγώνα, βρέθηκαν ξαφνικά άοπλοι και ανυπεράσπιστοι.
Το 1946 κι ενώ είχε επικρατήσει ολοκληρωτικά το αστικό κράτος, προκηρύσσονται εκλογές τις οποίες η ηγεσία του ΚΚΕ μποϋκοτάρει και απέχει από αυτές, παρ’ ότι της προτείνεται να πάρει ακόμη και υπουργεία. Αυτό εξασθενίζει ακόμα περισσότερο τη θέση των απλών αγωνιστών που βρίσκονται έρμαια στις αιμοσταγείς διαθέσεις των ακροδεξιών συμμοριών, οι οποίες δολοφονούν κατά βούληση και με την ανοχή των επίσημων αρχών.
Κάτω από αυτή την καταπίεση πολλοί αναγκάζονται να ξαναβγούν στο βουνό για να γλυτώσουν τη ζωή τους και κάπως έτσι συγκροτείται ο Δημοκρατικός Στρατός και ξεκινάει το δεύτερο αντάρτικο. Η ηγεσία του ΚΚΕ αναλαμβάνει αμέσως την καθοδήγησή του.
Μοιραία στρατηγικά λάθη γίνονται στην πορεία όταν απέναντι σε ένα πάνοπλο ήδη εθνικό στρατό, αντί να χρησιμοποιηθούν ευέλικτες παρτιζάνικες τακτικές, πάρθηκε απόφαση να δημιουργηθεί ένας τακτικός στρατός από τον οποίο έλλειπαν ο κατάλληλος εξοπλισμός, ο ανεφοδιασμός και οι εφεδρείες. Το αποτέλεσμα ήταν μια ακόμη ήττα.
Με το τέλος του εμφυλίου χιλιάδες αγωνιστές περνούν στις ανατολικές χώρες όπου ανασυντάσσονται και οι κομματικές δυνάμεις του ΚΚΕ. Σ’ εκείνη την περίοδο της τραγικής υποχώρησης και της πλήρους επικράτησης του ακροδεξιού αστικού κράτους, η ζαχαριαδική ηγεσία, αναζητώντας ηρωικά παραδείγματα για να εξυψώσει το ηθικό των ηττημένων αγωνιστών αλλά και για να καλύψει τα δικά της λάθη, επιβάλλει την ταχτική του «όπλου παρά πόδα» για να δείξει ότι ο αγώνας συνεχίζεται, στέλνοντας κλιμάκια στελεχών του στην Ελλάδα για παράνομη δουλειά. Στην ουσία ωθεί τα μέλη της σε μια άσκοπη θυσία αφού μόλις φτάνουν συλλαμβάνονται αμέσως και εκτελούνται σαν κατάσκοποι.
Είναι διεθνώς γνωστή η περίπτωση του Νίκου Μπελογιάννη, ο οποίος μόλις πάτησε το πόδι του στην Ελλάδα πιάστηκε αμέσως και οδηγήθηκε στο στρατοδικείο μαζί με τους συντρόφους του. Ο υπεύθυνος της παράνομης δουλειάς στο εσωτερικό Νίκος Πλουμπίδης, σε μια πράξη αυτοθυσίας αναλαμβάνει όλη την ευθύνη δεχόμενος να πάρει τη θέση του Μπελογιάννη και να εκτελεστεί ο ίδιος. Ο Ζαχαριάδης όμως και η υπόλοιπη ηγεσία από το εξωτερικό έχουν αντίθετη άποψη και τον κατηγορούν σαν…προδότη και προβοκάτορα. Αυτοί οι χαρακτηρισμοί ήταν ψωμοτύρι για την τότε ηγεσία του ΚΚΕ.
Το παράνομο ΚΚΕ δρα στη συνέχεια μέσα από τις γραμμές της ΕΔΑ, που φτάνει κάποια στιγμή να γίνει δεύτερο κόμμα στη Βουλή, παρά τα καλπονοθευτικά συστήματα του δεξιού κράτους και τη περίφημη βία και νοθεία.
Το 1964 το ΚΚΕ δίνει γραμμή να ψηφιστεί ο Γεώργιος Παπανδρέου και το κόμμα του, η Ένωση Κέντρου, αντί για την ΕΔΑ, παρ’ όλο που συμμετέχει σε αυτή. Είναι η αρχή της συρρίκνωσης του εκλογικού σώματος της Αριστεράς, που από τότε στρέφεται προς τα κεντρώα και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα που υπόσχονται μεταρρυθμίσεις και εκσυγχρονισμό του συντηρητικού κράτους.
Το 1968, μετά από μια μακρά περίοδο εσωτερικής διαμάχης που ακολούθησαν το θάνατο του Στάλιν, το κόμμα διασπάται σε ΚΚΕ που δρούσε κυρίως στο εξωτερικό και ΚΚΕ εσωτερικού το οποίο δρούσε εντός Ελλάδας.
Το 1974 με τη μεταπολίτευση νομιμοποιούνται όλα τα αριστερά κόμματα και στο πολιτικό σκηνικό κάνει την εμφάνισή του το φαινόμενο ΠΑΣΟΚ. Αυτό το κόμμα αφαιρεί τεράστια κομμάτια κοινωνικής υποστήριξης από την Αριστερά. Το ΚΚΕεσ ειδικότερα ποτέ στην πραγματικότητα δεν μπόρεσε να αποκτήσει βαθιές ρίζες στο εργατικό κίνημα, έχοντας σαν σημαία τη ιταλογενή θεωρία του ευρωκομουνισμού και τον περίφημο ιστορικό συμβιβασμό, ο οποίος υποτίθεται ότι αποσκοπούσε στη διάβρωση του αστικού κράτους …από τα μέσα. Τελικά αυτοί που διαβρώθηκαν ήταν οι ίδιοι οι ηγέτες της Αριστεράς και στη Ελλάδα και στην Ιταλία.
Το 1989 σύσσωμη η ελληνική Αριστερά βλέπει ως μοναδικό εχθρό της τον Ανδρέα Παπανδρέου, συντάσσεται με το δεξιό αστικό κόμμα της Ν. Δημοκρατίας δημιουργώντας την περίφημη «οικουμενική κυβέρνηση» και στέλνει τον πρώην πρωθυπουργό στο ειδικό δικαστήριο που συστάθηκε γι αυτή ακριβώς την περίπτωση. Η συγκυβέρνηση αυτή μοναδικό αποτέλεσμα έχει να ανοίξει το δρόμο στη νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση Μητσοτάκη και τη σκληρή, απέναντι στους εργαζόμενους, πολιτική της.
Ο ενιαίος συνασπισμός της Αριστεράς που είχε εν τω μεταξύ δημιουργηθεί για τις ανάγκες της παραπάνω πολιτικής σύντομα διαλύεται κι έτσι το ΚΚΕ και ο Συνασπισμός της Αριστεράς, της Προόδου κλπ που προέκυψε μετά τη διάσπαση ακολουθούν ο καθένας το δρόμο του, με τον δεύτερο να βρίσκεται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας για πολλά χρόνια, μέχρι τη δημιουργία του ΣΥΡΙΖΑ ο οποίος αναπτερώνει τις ελπίδες πολλών απογοητευμένων και αποστασιοποιημένων αριστερών αλλά και ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων που τα έχει απογοητεύσει η πολιτική της σοσιαλδημοκρατίας.
ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ
Τα ερωτηματικά λοιπόν που απασχολούν πολλούς προοδευτικούς ανθρώπους για τη σημερινή χαλαρή σχέση κοινωνίας- Αριστεράς πρέπει να αναζητηθούν βασικά στην ίδια, στην πολιτική και ιστορική διαδρομή της αρχικά και ακολούθως στην πολυδιάσπαση και την πολυφωνία της .
Το φαινόμενο της αδυναμίας της Αριστεράς να συσπειρώσει τις μάζες γύρω της μέσα σε αυτές τις συνθήκες έχει πολύ συγκεκριμένες αιτίες.
Αδυνατώντας να παρέμβει καταλυτικά στις εξελίξεις και να αλλάξει, σε περιόδους ευνοϊκές γι αυτή, το παρακμάζον καπιταλιστικό σύστημα, (αυτός είναι στην πραγματικότητα ο μοναδικός λόγος ύπαρξής της), επέτρεψε στις αστικές κυβερνήσεις να επιβάλλουν την δική τους πολιτική και σήμερα να βιώνουμε ακόμα μία καταστροφική και αδιέξοδη δομική κρίση του συστήματος, η οποία θα περάσει εξ ολοκλήρου πάνω από τις πλάτες των εργαζόμενων, οδηγώντας πολλούς από αυτούς στη φτώχια και την εξαθλίωση.
Η ηγεσία της Αριστεράς, αν θέλει να τιμά αυτόν τον τίτλο, πρέπει να κάνει την αυτοκριτική της και να αναζητήσει τις αιτίες της κακοδαιμονίας της πρώτα μέσα στη δική της πολιτική πρόταση. Δεν υπάρχει περιθώριο για πολιτικούς πειραματισμούς πλέον. Ο καιρός που ευνοούσε να αναπτυχθούν μεταρρυθμιστικές και κεϋνσιανές θεωρήσεις, τις οποίες αναμασούσαν κόμματα που ήθελαν να λέγονται κομμουνιστικά, παρήλθε οριστικά.
Μέσα στο καθαρτήριο της σημερινής κρίσης δεν θα δοκιμαστούν μόνο οι άνθρωποι αλλά και οι ιδεολογίες. Η περίοδος που μπαίνουμε μπορεί να είναι σκληρή και δύσκολη, θα ξεκαθαρίσει όμως τα πράγματα και θα βάλει πάλι στην πρώτη γραμμή τις χαμένες επαναστατικές ιδέες και παραδόσεις .ΗΛΙΑΣ ΜΥΛΩΝΑΣ*
Καθ’ όλη διάρκεια της μεταπολιτευτικής περιόδου και μέχρι τις μέρες μας καταγράφεται μια χωρίς ιδιαίτερες αυξομειώσεις χαμηλή εκλογική συσπείρωση των παραδοσιακών κομμάτων της Αριστεράς (ΚΚΕ-ΚΚΕεσ-Συμμαχία-ΕΑΡ-Συνασπισμός ενιαίος, Συνασπισμός μη ενιαίος της Αριστεράς, της Προόδου και των Κινημάτων, Σύριζα κλπ).
Αρχικά αυτό αποδόθηκε στη θυελλώδη είσοδο του ΠΑΣΟΚ στην πολιτική σκηνή αμέσως μετά τη δικτατορία και την ταχεία αποδοχή του από τις εργατικές μάζες. Κλαψουρίσματα του τύπου «αυτό το κόμμα χρησιμοποίησε τα δικά μας συνθήματα και έκλεψε τους ψηφοφόρους μας» ακούγονταν από διάφορες κατευθύνσεις. Λες και τα συνθήματα της παραδοσιακής Αριστεράς ήταν κατοχυρωμένα νομικά στο όνομά της και το ΠΑΣΟΚ είχε ένα αποκλειστικά δικό του μυστηριώδη τρόπο να τα χρησιμοποιεί και να συσπειρώνει γύρω από αυτό την πλειοψηφία των εργαζομένων.
Αργότερα τα κόμματα της Αριστεράς άρχισαν να επιρρίπτουν στον «δικομματισμό» τα αίτια της κακοτυχίας τους σάμπως και ο συγκεκριμένος να ήταν η αιτία και όχι το αποτέλεσμα της πολιτικής τους.
Στην πραγματικότητα η πορεία της ηγεσίας της Αριστεράς στην Ελλάδα καθορίστηκε διαχρονικά από μια σειρά λανθασμένων επιλογών για τις οποίες ποτέ δεν έκανε μια ενδοσκόπηση και μια ειλικρινή αυτοκριτική έτσι ώστε να μην τις επαναλάβει. Για τις περισσότερες αποφεύγει και την οποιαδήποτε αναφορά. Και εξακολουθεί να απορρίπτει μετά βδελυγμίας ότι μπορεί να είναι κάποιες από αυτές ο λόγος που απώλεσε σταδιακά την εμπιστοσύνη των μαζών, αναζητώντας τις αιτίες οπουδήποτε αλλού.
Ειδικότερα στις σημερινές συνθήκες, η εικόνα που παρουσιάζεται είναι ότι αδυνατεί να εισπράξει πολιτικά το θυμό και την οργή που έχουν συσσωρεύσει οι εργαζόμενοι απέναντι στους κυβερνώντες για τα σκληρά μέτρα που πήραν με την συνδρομή του ευρωπαϊκού μηχανισμού και του ΔΝΤ και τα οποία μέρα με τη μέρα μετατρέπονται σε μια έντονη αμφισβήτηση του υπάρχοντος πολιτικού συστήματος.
Η απουσία μιας καθαρής και ολοκληρωμένης πρότασης εκ μέρους της Αριστεράς μαζί με τις πολυποίκιλες και διαφορετικές εκτιμήσεις που διαχέονται σε όλο το φάσμα των κομμάτων και οργανώσεών της, απογοητεύουν τα πλατιά κοινωνικά στρώματα, τα περιχαρακώνουν και τα οδηγούν στη σύγχυση και την αποστασιοποίηση. Τώρα που η Αριστερά πρέπει να θερίσει είναι φανερό ότι δεν έχει σπείρει.
Ο Γιώργος Παπανδρέου απευθυνόμενος στον Αλέξη Τσίπρα κατά τη διάρκεια της πρόσφατης συζήτησης για τα μέτρα στη Βουλή, του υπενθύμισε με όσο κυνισμό διέθετε ότι τη συνθήκη του Μάαστριχτ, η οποία ουσιαστικά επέβαλλε όλους εκείνους τους κανόνες που ευνοούσαν το μεγάλο κεφάλαιο, την είχε υπογράψει και ο Συνασπισμός, ξύνοντας έτσι μια από τις πιο ανοιχτές πληγές της Αριστεράς, καθώς στις μέρες μας αποδεικνύεται με τρόπο αδιαμφισβήτητο πόσο λάθος ήταν αυτή η επιλογή.
Τέτοιες άστοχες πολιτικές ενέργειες καταγράφονται με εντελώς αρνητικό τρόπο στη συνείδηση των εργαζομένων και δικαιολογούν απόλυτα τη διστακτικότητά τους να πλησιάσουν την Αριστερά.
Η προσωπική στάση που κράτησε επίσης ο προκάτοχός του στην ηγεσία του Σύριζα Αλέκος Αλαβάνος με την παρότρυνση μιας δράκας προσωπικών υποστηριχτών του ανένταχτων και μη, δεν μπορούμε να πούμε ότι ενθουσίασε τον κόσμο της Αριστεράς και έφερε πιο κοντά την κοινωνία.
Η ηγεσία του ΚΚΕ από την άλλη φαίνεται ότι όχι μόνο δεν άλλαξε τη γραμμή της εγκληματικά διασπαστικής ταχτικής που έχει καθιερώσει εδώ και χρόνια μέσα στο εργατικό κίνημα, στη λογική να περιχαρακώσει τις υπάρχουσες δυνάμεις της έτσι ώστε να τις ελέγχει καλύτερα, αλλά ακολούθησε μια οπισθοδρομική πορεία προς το προβληματικό και σκοτεινό παρελθόν ενός σταλινικού μοντέλου. Μη έχοντας άλλα σημεία αναφοράς, επέλεξε να αναδείξει ακριβώς αυτό που στην πραγματικότητα είναι η κύρια αιτία για την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και το οποίο είχε αποφασιστική συμβολή στις συνεχείς ήττες και τα πισωγυρίσματα του παγκόσμιου εργατικού κινήματος.
ΟΙ ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ
Η σύγχρονη ελληνική Αριστερά κουβαλάει δυστυχώς όλα εκείνα τα ελαττώματα που χαρακτήρισαν διαχρονικά την πολιτική διαδρομή των επίσημων κομμάτων της.
Οι ιστορικές παραδόσεις της έχουν τις ρίζες τους κυρίως στο ΚΚΕ, μιας και ήταν το μοναδικό κόμμα που αντιπροσώπευε τα προλεταριακά στρώματα για πολύ μεγάλο διάστημα.
Το ίδιο το ΚΚΕ πρόβαλλε μια εξαιρετικά αντιφατική εικόνα καθ’ όλη τη διαδρομή του: από τη μια δόθηκαν ηρωικοί αγώνες και έγιναν απίστευτες προσωπικές θυσίες από την οργανωμένη βάση και τα πλατιά στρώματα που το στήριζαν και από την άλλη είχαμε μια συνεχή σειρά άστοχων χειρισμών και εγκληματικών λαθών της ηγεσίας του.
Η επικράτηση του Στάλιν στη Σοβιετική Ένωση από τα τέλη της δεκαετίας του ‘20 σηματοδότησε μια ολοκληρωτική στροφή από την έως τότε επίσημη πολιτική που τη διέκρινε ο διεθνισμός και η συνέχιση της επανάστασης. Το νέο δόγμα βαπτίστηκε «σοσιαλισμός σε μια χώρα» και, με βάση τις επίσημες εξαγγελίες, αποσκοπούσε στην προστασία των κατακτήσεων του πρώτου επαναστατικού κράτους στον κόσμο. Στην πραγματικότητα η συγκεκριμένη πολιτική στόχο είχε να διαφυλάξει τα προνόμια μιας γραφειοκρατίας που αναδύθηκε μετά το θάνατο του Λένιν και που εκφραστής της ήταν ο ίδιος ο Στάλιν.
Αυτό προϋπόθετε ριζικές αλλαγές στις ηγεσίες των Κομμουνιστικών Κομμάτων παγκόσμια που από εδώ και πέρα θα έπρεπε να είναι υπάκουες στο «πολιτικό κέντρο» και να διεκπεραιώνουν αδιαμαρτύρητα τις εντολές της Μόσχας. Είναι το έναυσμα μιας αλλοπρόσαλλης και ακαταλαβίστικης, από μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας, πολιτικής που οδήγησε σε μια σειρά από ήττες το παγκόσμιο εργατικό κίνημα και στην αναπόφευκτη κατάρρευση της ίδιας της Σοβιετικής Ένωσης .
Η πολιτική περιπέτεια της Αριστεράς στην Ελλάδα ξεκινά με τη εγκαθίδρυση στα ανώτερα όργανα στελεχών που συντάσσονταν πολιτικά με τη σταλινική νομενκλατούρα. Οι νέοι ινστρούχτορες προχωρούν σταδιακά στη διαγραφή σχεδόν όλης της προηγούμενης ηγεσίας, αρχής γενομένης από τον πρώτο γραμματέα του κόμματος Παντελή Πουλιόπουλο.
Τον έλεγχο του ΚΚΕ αποκτούν πλέον οι περίφημοι «Κούτβηδες», απόφοιτοι της επίσημης σχολής σταλινικής προπαγάνδας στη Μόσχα με τον ψευδεπίγραφο τίτλο Πανεπιστήμιο Κούτβ, από το οποίο περνούσαν όσοι προορίζονταν για τις ηγεσίες των αδελφών κομμάτων της αλλοδαπής. Νέος γραμματέας ορίζεται ο Νίκος Ζαχαριάδης, που παραμένει στη θέση αυτή μέχρι και το θάνατο του μέντορά του Στάλιν.
Η συνέχεια είναι όπως την περιγράψαμε: από τη μια οι ηρωικές προσπάθειες των απλών μελών και υποστηριχτών του κόμματος που στην ουσία ήταν αυτές που το κράτησαν ψηλά στην εκτίμηση των εργατικών στρωμάτων και από την άλλη οι απίστευτες παλινωδίες της ηγεσίας, η οποία εκτελώντας κατά γράμμα τη γραμμή και τις εντολές του σταλινικού κέντρου, πέφτει από το ένα λάθος στο άλλο.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Υπήρξαν πάμπολλες περιπτώσεις που οι επιλογές και οι αποφάσεις της αριστερής ηγεσίας καθόρισαν αποφασιστικά τις γενικότερες εξελίξεις στον ελληνικό χώρο και επέδρασαν καταλυτικά στη διαμόρφωση του πολιτικού τοπίου και της ιστορικής συνέχειας.
Το 1929 γίνεται το παγκόσμιο οικονομικό κραχ. Οι επιπτώσεις του δεν αφήνουν απ’ έξω την Ελλάδα, οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μπουν σε μια διαδικασία πολιτικοποίησης και αγώνων μεγάλα κομμάτια της ελληνικής κοινωνίας.
Το αποκορύφωμα της αγωνιστικής διάθεσης των εργατικών μαζών έρχεται το 1936 με τη Γενική Απεργία που ξεκινάει από τους καπνοπαραγωγούς της Καβάλας και εξαπλώνεται σε όλη την επικράτεια. Στο πιο κρίσιμο σημείο της απεργίας παρεμβαίνει η ηγεσία του ΚΚΕ που τη σταματάει υπογράφοντας το περίφημο σύμφωνο Σκλάβαινα-Σοφούλη. Η ορμή του εργατικού κινήματος αναχαιτίζεται και σε λίγο εγκαθιδρύεται η δικτατορία του Μεταξά.
Το 1941, με την εισδοχή της Σοβιετικής Ένωσης στον Β' παγκόσμιο πόλεμο που εν τω μεταξύ έχει ξεκινήσει, ιδρύεται το ΕΑΜ το οποίο παίρνει παλλαϊκές διαστάσεις με την στράτευση εκατομμυρίων κόσμου στις γραμμές του. Δημιουργείται επίσης ο ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) με πρωτοβουλία του στελέχους του ΚΚΕ Θανάση Κλάρα (γνωστότερου με το θρυλικό ψευδώνυμο Άρης Βελουχιώτης), και ο οποίος αριθμεί δεκάδες χιλιάδες αντάρτες.
Το τέλος του πολέμου σημαδεύεται από την υπογραφή μιας σειράς επαίσχυντων συμφωνιών με τους Εγγλέζους τοποτηρητές στους οποίους η ηγεσία του ΚΚΕ, με προτροπή του ίδιου του Στάλιν που είχε φροντίσει από πιο πριν να κάνει τις δικές του συμφωνίες μαζί τους, παραδίδει το τεράστιο αυτό κίνημα και έναν από τους πιο οργανωμένους λαϊκούς στρατούς της Ευρώπης, αποδεχόμενη με «ελαφρά τη καρδία» να αφοπλιστεί πλήρως.
Ο Άρης Βελουχιώτης που δεν συμφωνεί με αυτή την πολιτική και το δηλώνει επίσημα, γίνεται από αρχηγός του ΕΛΑΣ πράκτορας του ιμπεριαλισμού, χαφιές και προβοκάτορας και διαγράφεται από το κόμμα.
Στην Βάρκιζα και στη συμφωνία που υπογράφτηκε (μετά από εκείνες της Καζέρτας και του Λιβάνου που κατοχύρωναν την ηγεμονία των ιμπεριαλιστών), μαζί με την αποδοχή για πλήρη αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, θέτουν τον όρο να μην πειραχτούν 50 επιφανή στελέχη του ΚΚΕ, αποδεικνύοντας έτσι ότι ήξεραν πολύ καλά τις διώξεις και τα κυνηγητά των αριστερών αγωνιστών που θα ακολουθούσαν. Όλοι οι μαχητές της Αντίστασης που έγραψαν ένδοξες σελίδες στην υπόθεση του δίκαιου αυτού αγώνα, βρέθηκαν ξαφνικά άοπλοι και ανυπεράσπιστοι.
Το 1946 κι ενώ είχε επικρατήσει ολοκληρωτικά το αστικό κράτος, προκηρύσσονται εκλογές τις οποίες η ηγεσία του ΚΚΕ μποϋκοτάρει και απέχει από αυτές, παρ’ ότι της προτείνεται να πάρει ακόμη και υπουργεία. Αυτό εξασθενίζει ακόμα περισσότερο τη θέση των απλών αγωνιστών που βρίσκονται έρμαια στις αιμοσταγείς διαθέσεις των ακροδεξιών συμμοριών, οι οποίες δολοφονούν κατά βούληση και με την ανοχή των επίσημων αρχών.
Κάτω από αυτή την καταπίεση πολλοί αναγκάζονται να ξαναβγούν στο βουνό για να γλυτώσουν τη ζωή τους και κάπως έτσι συγκροτείται ο Δημοκρατικός Στρατός και ξεκινάει το δεύτερο αντάρτικο. Η ηγεσία του ΚΚΕ αναλαμβάνει αμέσως την καθοδήγησή του.
Μοιραία στρατηγικά λάθη γίνονται στην πορεία όταν απέναντι σε ένα πάνοπλο ήδη εθνικό στρατό, αντί να χρησιμοποιηθούν ευέλικτες παρτιζάνικες τακτικές, πάρθηκε απόφαση να δημιουργηθεί ένας τακτικός στρατός από τον οποίο έλλειπαν ο κατάλληλος εξοπλισμός, ο ανεφοδιασμός και οι εφεδρείες. Το αποτέλεσμα ήταν μια ακόμη ήττα.
Με το τέλος του εμφυλίου χιλιάδες αγωνιστές περνούν στις ανατολικές χώρες όπου ανασυντάσσονται και οι κομματικές δυνάμεις του ΚΚΕ. Σ’ εκείνη την περίοδο της τραγικής υποχώρησης και της πλήρους επικράτησης του ακροδεξιού αστικού κράτους, η ζαχαριαδική ηγεσία, αναζητώντας ηρωικά παραδείγματα για να εξυψώσει το ηθικό των ηττημένων αγωνιστών αλλά και για να καλύψει τα δικά της λάθη, επιβάλλει την ταχτική του «όπλου παρά πόδα» για να δείξει ότι ο αγώνας συνεχίζεται, στέλνοντας κλιμάκια στελεχών του στην Ελλάδα για παράνομη δουλειά. Στην ουσία ωθεί τα μέλη της σε μια άσκοπη θυσία αφού μόλις φτάνουν συλλαμβάνονται αμέσως και εκτελούνται σαν κατάσκοποι.
Είναι διεθνώς γνωστή η περίπτωση του Νίκου Μπελογιάννη, ο οποίος μόλις πάτησε το πόδι του στην Ελλάδα πιάστηκε αμέσως και οδηγήθηκε στο στρατοδικείο μαζί με τους συντρόφους του. Ο υπεύθυνος της παράνομης δουλειάς στο εσωτερικό Νίκος Πλουμπίδης, σε μια πράξη αυτοθυσίας αναλαμβάνει όλη την ευθύνη δεχόμενος να πάρει τη θέση του Μπελογιάννη και να εκτελεστεί ο ίδιος. Ο Ζαχαριάδης όμως και η υπόλοιπη ηγεσία από το εξωτερικό έχουν αντίθετη άποψη και τον κατηγορούν σαν…προδότη και προβοκάτορα. Αυτοί οι χαρακτηρισμοί ήταν ψωμοτύρι για την τότε ηγεσία του ΚΚΕ.
Το παράνομο ΚΚΕ δρα στη συνέχεια μέσα από τις γραμμές της ΕΔΑ, που φτάνει κάποια στιγμή να γίνει δεύτερο κόμμα στη Βουλή, παρά τα καλπονοθευτικά συστήματα του δεξιού κράτους και τη περίφημη βία και νοθεία.
Το 1964 το ΚΚΕ δίνει γραμμή να ψηφιστεί ο Γεώργιος Παπανδρέου και το κόμμα του, η Ένωση Κέντρου, αντί για την ΕΔΑ, παρ’ όλο που συμμετέχει σε αυτή. Είναι η αρχή της συρρίκνωσης του εκλογικού σώματος της Αριστεράς, που από τότε στρέφεται προς τα κεντρώα και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα που υπόσχονται μεταρρυθμίσεις και εκσυγχρονισμό του συντηρητικού κράτους.
Το 1968, μετά από μια μακρά περίοδο εσωτερικής διαμάχης που ακολούθησαν το θάνατο του Στάλιν, το κόμμα διασπάται σε ΚΚΕ που δρούσε κυρίως στο εξωτερικό και ΚΚΕ εσωτερικού το οποίο δρούσε εντός Ελλάδας.
Το 1974 με τη μεταπολίτευση νομιμοποιούνται όλα τα αριστερά κόμματα και στο πολιτικό σκηνικό κάνει την εμφάνισή του το φαινόμενο ΠΑΣΟΚ. Αυτό το κόμμα αφαιρεί τεράστια κομμάτια κοινωνικής υποστήριξης από την Αριστερά. Το ΚΚΕεσ ειδικότερα ποτέ στην πραγματικότητα δεν μπόρεσε να αποκτήσει βαθιές ρίζες στο εργατικό κίνημα, έχοντας σαν σημαία τη ιταλογενή θεωρία του ευρωκομουνισμού και τον περίφημο ιστορικό συμβιβασμό, ο οποίος υποτίθεται ότι αποσκοπούσε στη διάβρωση του αστικού κράτους …από τα μέσα. Τελικά αυτοί που διαβρώθηκαν ήταν οι ίδιοι οι ηγέτες της Αριστεράς και στη Ελλάδα και στην Ιταλία.
Το 1989 σύσσωμη η ελληνική Αριστερά βλέπει ως μοναδικό εχθρό της τον Ανδρέα Παπανδρέου, συντάσσεται με το δεξιό αστικό κόμμα της Ν. Δημοκρατίας δημιουργώντας την περίφημη «οικουμενική κυβέρνηση» και στέλνει τον πρώην πρωθυπουργό στο ειδικό δικαστήριο που συστάθηκε γι αυτή ακριβώς την περίπτωση. Η συγκυβέρνηση αυτή μοναδικό αποτέλεσμα έχει να ανοίξει το δρόμο στη νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση Μητσοτάκη και τη σκληρή, απέναντι στους εργαζόμενους, πολιτική της.
Ο ενιαίος συνασπισμός της Αριστεράς που είχε εν τω μεταξύ δημιουργηθεί για τις ανάγκες της παραπάνω πολιτικής σύντομα διαλύεται κι έτσι το ΚΚΕ και ο Συνασπισμός της Αριστεράς, της Προόδου κλπ που προέκυψε μετά τη διάσπαση ακολουθούν ο καθένας το δρόμο του, με τον δεύτερο να βρίσκεται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας για πολλά χρόνια, μέχρι τη δημιουργία του ΣΥΡΙΖΑ ο οποίος αναπτερώνει τις ελπίδες πολλών απογοητευμένων και αποστασιοποιημένων αριστερών αλλά και ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων που τα έχει απογοητεύσει η πολιτική της σοσιαλδημοκρατίας.
ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ
Τα ερωτηματικά λοιπόν που απασχολούν πολλούς προοδευτικούς ανθρώπους για τη σημερινή χαλαρή σχέση κοινωνίας- Αριστεράς πρέπει να αναζητηθούν βασικά στην ίδια, στην πολιτική και ιστορική διαδρομή της αρχικά και ακολούθως στην πολυδιάσπαση και την πολυφωνία της .
Το φαινόμενο της αδυναμίας της Αριστεράς να συσπειρώσει τις μάζες γύρω της μέσα σε αυτές τις συνθήκες έχει πολύ συγκεκριμένες αιτίες.
Αδυνατώντας να παρέμβει καταλυτικά στις εξελίξεις και να αλλάξει, σε περιόδους ευνοϊκές γι αυτή, το παρακμάζον καπιταλιστικό σύστημα, (αυτός είναι στην πραγματικότητα ο μοναδικός λόγος ύπαρξής της), επέτρεψε στις αστικές κυβερνήσεις να επιβάλλουν την δική τους πολιτική και σήμερα να βιώνουμε ακόμα μία καταστροφική και αδιέξοδη δομική κρίση του συστήματος, η οποία θα περάσει εξ ολοκλήρου πάνω από τις πλάτες των εργαζόμενων, οδηγώντας πολλούς από αυτούς στη φτώχια και την εξαθλίωση.
Η ηγεσία της Αριστεράς, αν θέλει να τιμά αυτόν τον τίτλο, πρέπει να κάνει την αυτοκριτική της και να αναζητήσει τις αιτίες της κακοδαιμονίας της πρώτα μέσα στη δική της πολιτική πρόταση. Δεν υπάρχει περιθώριο για πολιτικούς πειραματισμούς πλέον. Ο καιρός που ευνοούσε να αναπτυχθούν μεταρρυθμιστικές και κεϋνσιανές θεωρήσεις, τις οποίες αναμασούσαν κόμματα που ήθελαν να λέγονται κομμουνιστικά, παρήλθε οριστικά.
* ο Ηλίας Μυλωνάς είναι μέλος του Κόκκινου, συνιστώσας του ΣΥΡΙΖΑ, και της Γραμματείας της Τ.Ε. ΣΥΡΙΖΑ 3ου Διαμ.
η φωτό του Brosen, τραβηγμένη στο Gdańsk, Polska, τον III.2006 με άδεια Creative Commons Attribution ShareAlike 3.0 από την Wikipedia.
ο σύντροφος, αν και τροτσκιστής, αναφέρεται στην ιστορία του αριστερού κινήματος, που κατά βάση την έγραψαν...σταλινικοί. Δεν είναι κακό αυτό που επιχειρεί. Ωστόσο, θα έπρεπε να έχει μελετήσει καλύτερα. Από μερικές λεπτομέρειες και μόνο (π.χ. πότε συνελήφθη ο Μπελογιάννης ή η απουσία αναφοράς του στο καταλυτικότερο γεγονός της 6ης Ολομέλειας του 1956 σε σχέση με την εκλογική τακτική του 1964), μπορεί κανείς να καταλάβει ότι κάπου τα...άκουσε όλα αυτά και δεν τα διάβασε.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕυχαριστώ κατ' αρχήν τον ανώνυμο σύντροφο που μου επιτρέπει να αναφερθώ στην ιστορία του αριστερού κινήματος αν και δεν είμαι...σταλινικός. Τώρα, αν θα έπρεπε να έχω μελετήσει καλύτερα την ακριβή ημερομηνία σύλληψης του Μπελογιάννη ή τις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας το 1956 (για μερικούς η ιστορία έχει σταματήσει εκεί) σε σχέση με την εκλογική ταχτική του 1964 (απόφαση δηλαδή που υλοποιήθηκε μόνο...οκτώ χρόνια αργότερα), περιμένω να με διαφωτίσει αυτός. Επώνυμα βέβαια. Και να τοποθετηθεί και στα υπόλοιπα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτό που επιδίωξα απ' τη μεριά μου δεν ήταν να γράψω την ιστορία του αριστερού κινήματος αλλά να αναφερθώ, μέσα από συγκεκριμένες ιστορικές αναφορές, στα λάθη της ηγεσίας που οδήγησαν σε μια σειρά από ήττες το κίνημα.
ΗΛΙΑΣ ΜΥΛΩΝΑΣ