Η κυρίως αφήγηση εξιστορεί τη ζωή της Ιωάννας από τη γέννηση έως το τέλος της ζωής της. Ξεκινά από την ιστορία των γονέων της, δύο ιεραποστόλων και συνεχίζει με την ένταξή της στον βίο της μοναχής σε νεαρή ηλικία, τη γνωριμία και τον έρωτά της για τον μοναχό Φρουμέντιο, τα ταξίδια τους, με την Ιωάννα μεταμφιεσμένη σε άντρα, τη μακροχρόνια παραμονή τους στην Αθήνα και την εγκατάσταση της Ιωάννας στη Ρώμη, την άνοδό της στην εκκλησιαστική ιεραρχία που την οδήγησε τελικά στο παπικό αξίωμα, την ερωτική της σχέση με τον θαλαμηπόλο της, την εγκυμοσύνη και τέλος την αποβολή και τον θάνατό της κατά τη διάρκεια μιας λιτανείας.
Εδώ ένα απόσπασμα από το τρίτο μέρος του έργου όπου περιγράφεται η άφιξη και η παραμονή της Ιωάννας στην Αθήνα. από τη Βικιπαίδεια-Βικιθήκη
Διὸ παραπέμποντες τοὺς ὀρεγομένους πρὸς τιμωρίαν τῶν εἰς τάς γαλακτώδεις περιγραφὰς τοῦ Π. Σούτσου, ἐν αἷς οὐδ' ἡ ἐλαχίστη ποιητικὴ πνοὴ ταράσσει τὸν σιγαλὸν αἰγιαλόν, γελῶντα γάλα ὅλον, θέλομεν πληροφορήσει τοὺς λοιποὺς ἀναγνώστας, ὅτι οἱ ἡμέτεροι ἥρωες χασμηθέντες, ἐμέσαντες, βαυκαληθέντες ὑπὸ τῶν κυμάτων καὶ ὅσα ἄλλα εἰς τοὺς ταξιδεύοντας συμβαίνουσι παθόντες, ἔφθασαν εὐτυχῶς μετὰδίμηνον πλοῦν εἰς Κόρινθον, κακεὶ ἀποβάντες διηυθύνθησαν διὰ Μεγάρων εἰς Ἀθήνας ὑπὸ τὴν ὁδηγίαν νέου τινὸς Ἕλληνος δούλου ὀνόματι Θεωνά, φιλοδωρηθέντος αὐτοῖς ὑπὸ τοῦ πλοιάρχου. Ὁ ἥλιος ἀνέτελλεν ὄπισθεν τοῦ Ὑμηττοῦ στιλπνὸς καὶ ἀνέφελος ὡς ὁ ὠριμάσας τὰ μῆλα τῆς Ἐδέμ, ὅτε οἱ τρεῖς ὁδοιπόροι παραμείψαντες τὸ Ποικίλον εἰσῆλθον εἰς τὴν πόλιν τοῦ Ἀδριανοῦ. Πλῆθος Ἀθηναίων συνέρρεον πανταχόθεν εἰς τάς ἐκκλησίας, ἵνα πανηγυρίσωσι τὴν «Κυριακὴν τῆς Ὀρθοδοξίας» ἤτοι τῆς ἀναστηλώσεως τῶν ἁγίων εἰκόνων· ὑπὸτούτων φερόμενοι εἰσῆλθον οἱ τρεῖς ὁδοιπόροι εἰς τὸ Θησεῖον, ὅπερ ἦτο χριστιανικὴ ἐκκλησία, ἀφιερωμένη τῷ Ἀγ. Γεωργίω. Ὁ χριστιανισμὸς κατέπνιξε τὴν εἰδωλολατρείαν καὶ ἐν τούτοις τὸ ἄκακον τοῦτο θῦμα κατέστησε τὸν φονέα τοῦ γενικὸν κληρονόμον, κληροδοτήσαν αὐτὼ τοὺς ναούς, τάς τελετάς, τὰθυσίας, τοὺς μάντεις, τοὺς ἱερεῖς καὶ τοὺς ὀνειροκρίτας. Ταῦτα πάντα παραλαβόντες οἱ χριστιανοὶ μετεσχημάτισαν ὀπωσοὺν πρὸς χρῆσιν τῶν, ὡς οἱ λογοκλόποι τάς ξένας ἰδέας, ὀνομάσαντες ἐκκλησίας τοὺς ναούς, τοὺς βωμοὺς θυσιαστήρια, τάς πομπὰς λιτανείας καὶ τοὺς θεοὺς Ἁγίους. Ἄγ. Νικόλαον τὸν Ποσειδῶνα, τὸν Πάνα Ἄγ. Δημήτριον καὶ Ἀπολλῶνα τὸν Ἄγ. Ἠλίαν· ἀλλ' εἰς τούτους προσήρτησαν οἱ ἱερεῖς, ἵνα τοὺς καταστήσωσι σεβαστοτέρους, καὶ μακριὰν γενειάδα, ὡς αἱ προαγωγοὶ τῆς Ῥώμης ξανθὴν φενάκην εἰς τάς ὑποτρόφους τῶν, ἵνα ἑλκύωσι πλείονας πελάτας. Ἀλλ' ἐπανέλθωμεν εἰς Ἀθήνας. Μετὰ τὸν θάνατον τοῦ μιαροῦ Θεοφίλου, ὅστις ἔκοπτε τάς χεῖρας τῶν ζωγράφων καὶ ἤλειφε δι' ἀσβέστου τάς ἁγίας εἰκόνας, ὡς αἱ τροφοὶ τοὺς μαστοὺς τῶν δι' ἀλόης, ἵνα ἀηδιάζωσιν αὐτοὺς τὰ θηλάζοντα βρέφη, οἱ δυστυχεῖς ἀνατολίται στερούμενοι ἀπὸ ἕνδεκα ἤδη ἐτῶν τάς εἰκόνας ᾐσθάνοντο ἐκ τῆς μακρᾶς ἐκείνης στερήσεως τὸν πρὸς αὐτὰς πόθον διπλασιασθέντα. Πανταχόθεν κατέβαινον ἐκ τῶν ὀρέων οἱ ὑπὸ τοῦ τυράννου προγραφέντες ὀρθόδοξοι μοναχοὶ καὶ ζωγράφοι· κατὰ τίνας μάλιστα ἁγιογράφους, οὐ μόνον οἱ ζῶντες συνέρρεον ἀθρόοι εἰς τάς ἐκκλησίας, ἀλλὰ καὶ πολλοὶ τῶν νεκρῶν μαρτύρων ἠγέρθησαν ἐκ τῶν μνημείων, ἵνα παρευρεθῶσιν εἰς τὴν χαρμόσυνον ἐκείνην τελεττήν, καθ' ἢν ὡμίλουν οἱ εἰκόνες καὶ ἐσκίρτων οἱ ἄνθρακες ὑπὸ τῆς χαρᾶς ἐν τοῖς θυμιατηρίοις. Ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ οἱ ἀγριώτατοι τῶν εἰκονοκλαστῶν μετετράπησαν αἴφνης εἰς θερμοὺς εἰκονολάτρας, ἅμα τὸν θεομίσητον Θεόφιλον διεδέχθη ἡ θεοδώρητος Θεοδώρα. Οἱ γονεῖς ἐκόλλων τάς τρίχας τῶν τέκνων τῶν εἰς τὰ εἰκονίσματα, οἱ μοναχοὶ προσέφερον αὐτοῖς τὴν κόμην τῶν θυσίαν, αἱ δὲ γυναῖκες ἀποξέουσαι τὰ βαφὰς τῶν εἰκόνων ὡς αἱ πρόγονοι αὐτῶν τὸν φαλλὸν τοῦ Πριάπου ἀνεμίγνυον αὐτὰς ὡς ἐκεῖναι εἰς τὸ ὕδωρ καὶ ἔπινον· καὶ αὐτοὶ δὲ οἱ ἱερεῖς ἐτόλμησαν πολλάκις διὰ τοιούτων βαφῶν να νοθεύσωσι τὸν ἱερὸν οἶνον τῆς μετουσιώσεως. Εἰς δὲ τάς Ἀθήνας, τὴν κλασικὴν ταύτην καθέδραν τῶν εἰδώλων, τοιοῦτος κατήντησεν ὁ ζῆλος τῶν πιστῶν, ὥστε ὁ ἐπίσκοπος ἠναγκάσθη να σκεπάση δι' ὑέλων τάς εἰκόνας, ἵνα μὴ ἐξαλείφωνται ἐκ τῶν πολλῶν φιλημάτων, καταντώσαι μετ' ὀλίγας ἡμέρας ὠχραὶ καὶ ἀφανεῖς, ὡς ἡ ἐπὶ τοῦ ῥινομάκτρου τῆς Προυνίκης εἰκὼν τοῦ Σωτῆρος. Κατὰ τοὺς νομικοὺς ἑκάστη κατάχρησις γεννᾷ νέον τινὰ νόμον, ἐν δὲ τῇ Ἐκκλησίᾳ τοῦ Χριστοῦ ὀρθόδοξον δόγμα γεννᾶται ἐξ ἑκάστης αἱρέσεως. Ἡ παραφορὰ τῶν Εἰκονομάχων ἐγέννησε τὴν Εἰκονολατρείαν, ὁ Υἱὸς κατέστη Ὁμοούσιος τῷ Πατρὶ εἰς πεῖσμα τῶν Ἀρειανών, ἡ Παναγία ὠνομάσθη Θεοτόκος πρὸς ἀναίρεσιν τῶν βλασφημιῶν τοῦΝεστορίου, ὁ δὲ Πάπας Πίος ὁ θ΄, ἵνα τιμωρήσῃ τοὺς περὶ τῆς ἀχράντου συλλήψεως τῆς Θετόκου ἀσεβεῖς δισταγμοὺς τῶν ὀλιγοπίστων ὑπηκόων τοῦ, ἐπέβαλεν αὐτοῖς ὡς ἄρθρον πίστεως καὶ τῆς μητρὸς αὐτῆς τῆς θεοπρομήτορος Ἄννης τὴν ἀμόλυντον ἐγκυμοσύνην. Τὶς οἶδε ποία νέα καλὰ θέλουσι βλαστήσει καὶ ἐκ τῆς βλασφήμου βίβλου τοῦ Ῥενάν, ἥτις κατὰ τὸν πανοσιώτατον ἀββᾶν Κρελιέρον «πολὺ ἤδη ὠφέλησε τὴν θρησκείαν, δοῦσα ἀφορμήν» εἰς αὐτὸν καὶ τοὺς συντρόφους τοῦ ν' ἀποδείξωσι «φαεινήν» τὴν Ἀλήθειαν ὡς τὸ φῶς τοῦ «ἡλίου». Οἱ ἐρασταὶ εἰσελθόντες μετὰ τοῦ ὑπηρέτου εἰς τὸ Θησεῖον μόλις ἠδυνήθησαν να τοποθετηθώσιν εἰς στενόχωρον τίνα γωνίαν τοῦ πλήθοντος ναοῦ. Κατ' ἐκείνην τὴν πρωϊαν ἐλειτούργει αὐτὸς ὁ ἐπίσκοπος Ἀθηνῶν Νικητάς, στιλβῶν ὡς νεόκοπον φλωρίον ὑπὸ τὴν κατάχρυσον αὐτοῦ ἐνδυμασίαν. Τὰ δύο ταῦτα τέκνα τῆς Ἄρκτου ἐθαύμαζον τὴν πολυτέλειαν τοῦ θεράποντος τοῦ Θεοῦ ἐκείνου, ὅστις ἐδίδασκε τὴν πτωχείαν, ὑποσχόμενος ἀντ' αὐτῆς μετὰθάνατον εἰς τοὺς πιστοὺς παράδεισον ἐστρωμένον διὰ χρυσίου, σαπφείρων, σμαράγδων καὶ ἀμεθύστων. Ἀλλ' οἱ τότε ἀρχιερεῖς ἐπροτίμων ἤδη τὸσήμερον ᾠὸν μᾶλλον τῆς αὔριον ὄρνιθος, ἀφίνοντες εἰς τοὺς διαδόχους τῶν κυνικῶν ἀσκητὰς τὰ ἐσχισμένα ῥάσα, τοὺς φθεῖρας καὶ τοὺς σμαράγδους τοῦ Παραδείσου, ἐκεῖνοι δὲ ἱερουργοῦντες κατάχρυσοι ἐντὸς τῶν αὐτῶν ἐκείνων ναῶν, ὅπου κατὰ Πλούταρχον οὐδεὶς εἰδωλολάτρης ἐτόλμα να εἰσέλθῃ φέρων χρυσίον. Ἐν τούτοις ὁ Θεωνάς, ὅστις εἶχε χρηματίσει κανδηλάπτης, ἔκυπτε πρὸς τὸ ὠτίον τῆς Ἰωάννας ἐξηγὼν αὐτὴ τῆς παρ' ἡμῖν λειτουργίας τάς τελετάς· ὅτι δηλ. ποιοῦσιν οἱ Ἀνατολίται τὸ σημεῖον τοῦ Σταυροῦ διὰ τῶν τριῶν δακτύλων, δηλούντων τὴν Ἀγ. Τριάδα, φέρουσι δὲ πρῶτον αὐτοὺς πρὸς τὸμέτωπον εἰς ἀνάμνησιν τῆς ἐν τῷ οὐρανῷ οἰκούσης Θεότητος, εἴτα δὲ πρὸς τὴν κοιλίαν, ἵνα δηλώσωσιν ὅτι οἱ Ἰησοῦς κατέβη εἰς Ἅδην, πρὸς τὸ δεξιὸν ὦμον, διότι ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρὸς ἐκάθισεν ὁ Υἱός, καὶ τέλος πρὸς ἀριστεράν, ἵνα ἀπομακρύνωσιν ἀπὸ τῆς καρδίας τῶν τὸν Σατανᾶν. Μετὰ ταῦτα ἐξήγησεν αὐτὴ τὸ ὄνομα καὶ τὴν χρῆσιν ἑκάστου μέρους τῆς ἱερᾶς πανοπλίας τοῦ λειτουργοῦντος, τῆς ζώνης, «ἥτις ζώννυσιν αὐτὸν ἰσχύι», τοῦ ἐπιγονατίου, ὅπερ εἶναι ὡς ῥομφαῖα ἐπὶ τὸν μηρὸν του, τοῦ φελονίου, τοῦ ὁποίου τὰ τρίγωνα σημαίνουσιν τὸν Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν ἀκρογωνιαῖον τῆς Ἐκκλησίας λίθον, καὶ τῆς λόγχης, ἢν ἐνέπηγε πλαγίως ὁ ἱερεὺς εἰς τὸν ἄρτον τῆς προθέσεως εἰς ἀνάμνησιν τῆς βυθισθείσης ὑπὸ τοῦ Ῥωμαίου στρατιώτου εἰς τὴν πλευρὰν τοῦ Σωτῆρος. Ἐνῶ ἔλεγε ταῦτα ὁ Θεωνάς, ὁ λειτουργῶν ἔκοπτε καὶ δεύτερον ἄρτον, ὂν μετέβαλλεν εἰς «σῶμα τῆς Παρθένου», τῆς ὁποίας τὴν πραγματικὴν παρουσίαν ἐν τοῖς μυστηρίοις ἐπίστευον οἱ τότε ἀνατολίται, ἀφοῦ μάλιστα ἡμέραν τινά, ἐνῶ ἐξεφώνει ὁ ἱερεὺς τὸ «Ἐξαιρέτως τῆς Παναγίας Ἀχράντου», μετεμορφώθη αἴφνης ὁ ἄρτος τῆς προθέσεων εἰς ὀρατὴν Παρθένον, κρατοῦσαν τὸν Υἱὸν εἰς τάς ἀγκάλας. Οἱ δὲ λοιποὶ ἄρτοι καθιερώθησαν εἰς τὸν Ἄγ. Ἰωάννην τὸν Βαπτιστήν, τοὺς προφήτας, τοὺς μάρτυρας καὶ τοὺς ἄλλους ἁγίους· μετὰ τούτους ἐγένετο μνεία καὶ τῶν ζώντων ἤτοι τοῦ ἀρχιεπισκόπου, τῶν ἱερέων, τῶν εὐεργετῶν τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἄλλων· ἀφοῦ δὲπάντες ἔλαβον τὴν ἀνήκουσαν μερίδα τοῦ θυμιάματος, ὡς πρότερον ἐν τῷ αὐτῷ ναῷ κατὰ τὴν ἑορτὴν τοῦ Θησέως, ἐθυμίασεν ὁ Διάκονος τὴν Ἁγίαν Τράπεζαν καὶ τὸν Ἀστερίσκον, μετὰ δὲ ταῦτα ἐψάλη τὸ «ἐκ βαθέων» καὶ ἔπειτα... Ἀλλὰ περιττὸν νομίζω, ἀναγνῶστα, να ἀκροασθῶμεν μέχρι τέλους τὴν λειτουργίαν, ἥτις ἄλλως ἦτο ὡς καὶ σήμερον βυζαντινή, καὶ τοιαύτη κατὰ τοῦ Καθολικοὺς θέλει διαμένει πρὸς τιμωρίαν τοῦ σχίσματος εἰς ἅπαντας τοὺς αἰῶνας, ἀνεπίδεκτος ἐκπολιτίσεως καὶ προσκολλημένη εἰς τοὺς τύπους τοῦ μεσαιῶνος, ὡς τὸ ὀστρείδιον εἰς τὸν βράχον. Οἱ δὲ Γερμανοὶ ἐθαύμαζον τὸ μῆκος τῆς ἀτελευτήτου ἐκείνης ἱερουργίας, ἥτις ἦτο ἐπιτομὴ τῆς ἐπιτομῆς τῆς Συνάξεως τοῦ Ἀγ. Ἰακώβου, ἀλλὰ καὶ οἱ ἀπόγονοι τοῦ Περικλέους ἐθεώρουν μετ' ἀπορίας τοὺς δύο ἐκείνους ξένους, ὡς ὁ φυσικοϊστορικὸς περίεργον τὶ τοῦ ζωϊκοὺ βασιλείου προϊόν, μὴ δυνάμενοι να συμβιβάσωσι τὸ ῥάον τῶν μετὰ τοῦ ἀγενείου προσώπου καὶ τῆς βραχείας κόμης. Ἅμα δὲ ἐτελείωσεν ἡ τελετὴ καὶ ἔλαβεν ἕκαστος τὸ ἀντίδωρον, ἐσχηματίσθη περὶ τὰ δύο τέκνα τῆς Δύσεως πολυκέφαλος κύκλος περιέργων, ἐξεταζόντων αὐτοὺς ἀπὸ κορυφῆς μέχρι τῶν ποδῶν καὶ πάντων ἐρωτώντων, πόθεν ἦσαν καί πως μοναχοὶ ὄντες δεν ᾐσχύνοντο να κόπτωσι τὰ γένεια τῶν καί, τὸ ἀποτροπαιότατον, να φορώσιν ἐσώβρακον, ὅπερ ἐθεωρεῖτο ὑπὸ τῶν ἀνατολιτὼν καλογήρων ὡς ἀσυγχώρητος μαλθακότης. Ἡ Ἰωάννα καὶ ὁ Θεωνὰς μόλις ἐπρόφθανον ἀποκρινόμενοι εἰς τάς παντοίας ταύτας ἐρωτήσεις, ἐνῶ ἡ περισφίγγουσα αὐτοὺς ἀνθρωπίνη ἅλυσος καθίστατο τοσούτω στενή, ὥστε καὶ ἡ ἀναπνοὴ αὐτῶν ἤρχιζε να στενοχωρήται, οἱ δὲ Φρουμέντιος, ὅστις οὔτε ἑλληνικὰ ἐννόει οὔτε εἶχε πολλὴν ὑπομονήν, ἐπειρᾶτο ἤδη ν' ἀνοίξῃ δίοδον διὰ τῶν γρόνθων, ὅτε καλῇ τύχη προφθάσας ὁ ἐπίσκοπος ἠλευθέρωσεν αὐτούς, ἐπιπλήξας τὸ ποίμνιον διὰ τὴν ἀδιακρισίαν τοῦ. Παραλαβὼν ἔπειτα τοὺς δύο ξένους ἐπὶ τοῦ ἀρχιερατικοῦ φορείου τοῦ, βασταζομένου ὑπὸ ὀκτῶ νεοφωτίστων Βουλγάρων, οἵτινες ὑπηρέτουν ὡς ἵπποι τὴν Αὐτοῦ Μακαριότητα, μετέφερεν αὐτοὺς εἰς τὴν παρὰ τοὺς πρόποδας τῆς Ἀκροπόλεως ἐπισκοπήν, ὅπου πολύοψον συμπόσιον εἶχεν ἐτοιμασθὴ πρὸς πανηγυρισμὸν τῆς ἀναστηλώσεως τῶν εἰκόνων. Ἡ τράπεζα ἦτο ἐστρωμένη εἰς τὸν κῆπον ὑπὸ τὴν πράσινον σκιὰν γηραιὰς πλατάνου καὶ ἔκυπτεν ὑπὸ τὸ βάρος τῶν σταμνίων καὶ κρεάτων, ὧν αἱ ἀναθυμιάσεις ἀνεμιγνύοντο μετὰ τῆς ὀσμῆς τῶν ἀνθέων. Μετ' οὐ πολὺ δὲ ἤρχισαν να φθάνωσι καὶ οἱ συνδαιτυμόνες. Ὁ πλεῖστοι τούτων ἦσαν ὀρθόδοξοι καλόγηροι, καταφυγόντες εἰς τὰ σπήλαια καὶ τὰ ὅρη ἐπὶ τῆς Εἰκονομαχίας, ἵνα μὴ ἀναγκασθῶσιν ὑπὸ τοῦ Θεοφίλου να πτύσωσιν ἐπὶ τῶν ἱερῶν εἰκόνων ἣ να νυμφευθώσι καλογραίαν ἐν μέσῃ ἀγορᾷ. Οἱ καλοὶ οὔτοι ἐρημῖται εἶχον καταντήσει ἄγριοι καὶ φοβεροὶ τὴν ὄψιν ἐκ τῆς μακρᾶς αὐτῶν μετὰ τῶν θηρίων συνοικήσεως, ἐν αὐτοῖς δὲ διεκρίνοντο ὁ Πάτερ Βατθαῖος, ἐκ τοῦστόματος τοῦ ὁποίου ἐξήρχοντο σκώληκες διὰ τὴν ὑπερβολικὴν νηστείαν, ὁ Ἀθανάσιος, ὅστις οὐδέποτε ἔνιψε τὸ πρόσωπον ἣ τοὺς πόδας τοῦ οὐδ' ἔφαγε μαγειρευμένον φαγητόν, διότι ὁσάκις ἔβλεπε τὸ πρόσκαιρον πῦρ τοῦ μαγειρείου ἐνθυμεῖτο τὸ ἄσβεστον πῦρ τῆς Κολάσεως καὶ ἔκλαιε, καὶ ὁ Μελέτιος τοῦ ὁποίου τὸ σῶμα ἐκαλύπτετο ἀπὸ κεφαλῆς μέχρι ποδῶν ὑπὸ ἕλκους πονηροῦ ὡς τοῦ Ἰώβ. Ἀλλ' ὁ μὲν Ἰὼβ ἐξέετο πρὸς ἀνακούφισιν δι' ὀστράκου, ὁ δὲ ὅσιος Μελέτιος, ὁσάκις ἔπιπτε κατὰ γῆς σκώληξ ἐκ τῶν πληγῶν τοῦ, ἐλάμβανεν αὐτὸν καὶ τὸν ἔθετε πάλιν εἰς τὸν τόπον τοῦ, ἵνα ἔχῃ τοὺς πόνους τῆς σαρκὸς περισσοτέρους καὶ τάς ἀμοιβὰς εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ παρομοίως. Μετὰ τούτους προσῆλθεν ὁ πάτερ Παφνούτιος, ὅστις βυθισμένος ἀεῖποτε εἰς οὐρανίους ἐκστάσεις τόσω ὀλίγον ἐφρόντιζε περὶ τῶν ἐπιγείων, ὥστε διψήσας ἔτυχε πολλάκις να πίη ἀντὶ ὕδατος τὸ ἔλαιον τῆς κανδήλας τοῦ, ὁ ὅσιος Τρύφων, οὐδέποτε φορέσας καθαρὸν ὑποκάμισον, ἀλλὰ πάντοτε τὰ ἄπλυτα τοῦ ἡγουμένου τοῦ, ὁ ἐρημίτης Νίκων, ὅστις ὑποπεσὼν εἰς τὴν ἁμαρτίαν τῆς σαρκὸς ἐκλείσθη πρὸς μετάνοιαν εἰς νεκροταφεῖον, ὅπου ἔμεινε τριάκοντα ἔτη, κοιμώμενος ὄρθιος ὡς οἱ ἵπποι καὶ τρώγων μόνον τὰ χόρτα, ἅτινα ἐβλάστανον ἐκ τῆς γῆς ποτιζομένης ὑπὸ τῶν δακρύων τοῦ. Κατόπιν τούτων ἦλθον καὶ ἄλλοι ὀρεινοὶ καλόγηροι, στηρίζοντες διὰ μακρὰς ῥάβδου τὸ βραδὺ καὶ κλονούμενον βῆμα τῶν. Τινὲς τούτων ἦσαν ὡς ἀρχαία ἀγάλματα ἠκρωτηριασμένοι, πάντες δὲ ἀνεξαιρέτως ῥυπαροί, φθειραλέοι καὶ ἀνυπόφορον ὀσμὴν νηστείας, ἁγιότητος καὶ σκόρδων ἀποπνέοντες. Ἡ ταλαίπωρος Ἰωάννα ὠπισθοδρόμει μετὰ φρίκης ἐνώπιον τῶν βδελυρῶν ἐκείνων προϊόντων τοῦ ἀνατολικοῦ φανατισμοῦ, ὅτε μὲν τὴν ῥῖνα τῆς φράσσουσα, ὅτε δὲ κλείουσα τοὺς ὀφθαλμούς, διστάζουσα ἂν ἦσαν ἐκεῖνοι ἀνθρώπινα ὄντα καὶ ἀκουσίως ἀναπολούσα ὅσα ἀνέγνωσε παρὰ τοῖς ἀρχαίοις περὶ τῶν κυνοκεφάλων καὶπιθηκανθρώπων ἣ ἐν τοῖς συναξαρίοις περὶ τῶν Σατύρων, οἵτινες συνέζων μετὰ τοῦ Ἀγ. Ἀντωνίου εἰς τάς ἐρήμους τῆς Θηβαΐδος, διαλεγόμενοι μετ' αὐτοῦ περὶ θεολογίας. Ἀλλ' οἱ δυσώδεις καὶ σκωληκόβρωτοι ἐκεῖνοι σκελετοί, δι' οὖς ἀπόλαυσις καὶ ἀπώλεια, Κόλασις καὶκαθαριότης ἦσαν λέξεις συνώνυμοι, οἱμοναχοί, λέγω, ἀναχωρηταί, ἐρημῖται καὶ ἀσκηταὶ ἐκεῖνοι, ὧν μόνη ἡ ἀνάμνησις διεγείρει σήμερον τὸν οἶκτον ἣ τὴν φρίκην, εἶχον μεγάλην ὑπόληψιν ἐπὶ τῆς βασιλείας τῆς εὐσεβοῦς Θεοδώρας, ὡς οἱ ἁμαξηλάται ἐπὶ Μιχαὴλ τοῦ γ΄, οἱ πίθηκοι ἐπὶ τοῦ πάπα Ἰουλίου καὶ οἱ φοιτηταὶ τῶν Χαυτείων ἐπὶ τῆς ἡμετέρας μεσοβασιλείας· ὁ δὲ φιλόδοξος καὶ αὐλικὸς ἐπίσκοπος Νικητὰς ἠναγκάζετο να περιποιῆται αὐτούς, ὡς οἱ παρ' ἡμῖν ὑποψήφιοι βουλευταὶ να δίδωσι τὴν χεῖρα εἰς τὰ περικαθάρματα τῆς ἀγορᾶς καὶ τοὺς κακούργους τῶν ὀρέων. Πλὴν δὲ τούτων, τῶν καλογήρων δηλ., ἦσαν προσκεκλημένοι εἰς τὴν τράπεζαν τοῦ ἐπισκόπου δύο διδάσκαλοι ἑλληνικῶν γραμμάτων, εἷς ἀστρολόγος καὶ τρεῖς εὐνοῦχοι τῆς βυζαντινῆς αὐλῆς, κομίσαντες εἰς Ἀθήνας τὸ αὐτοκρατορικὸν διάταγμα τῆς ἀναστηλώσεως τῶν εἰκόνων. Ἀφοῦ πάντες οὔτοι ἔλαβον θέσιν καὶ ἀπηγγέλθη τὸ «φάγονται πένητες», κόψας ὁ Νικητὰς τεμάχιον ἄρτου προσέφερεν αὐτὸ ἐντὸς ἀργυροῦδίσκου εἰς τὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας, ἥτις κατὰ τὰσυμπόσια τῶν τότε εὐσεβῶν χριστιανῶν ἐλάμβανε πάντοτε τὴν πρώτην μερίδα, ὡς ἡ θυγάτηρ τῆς Ῥέας παρὰ τοῖς ἀρχαίοις. Μετὰ ταῦτα ἐφρόντισεν ὁ ἐπίσκοπος καὶ περὶ τῶν συνδαιτυμόνων τοῦ, βυθίσας τὴν μάχαιραν εἰς τὴν κοιλίαν παχέος ἐριφίου, ἐξ ᾖς ἀνοιχθείσης διεχύθη ἀμέσως εὐφρόσυνος σκορόδων, κρομμυδίων καὶπράσων ὀσμή, δι' ὧν τὸ ζῷον ἐκεῖνο ἦτο μετὰ θαυμαστὴς τέχνης ὠνθυλευμένον. Μετὰ τὸ ἐρίφιον παρετέθησαν ἰχθύες διὰ χαβιαρίου ἠρτυμένοι καὶ ἔπειτα πρόβατον μετὰ μέλιτος καὶ κυδωνιῶν. Ἡ Ἰωάννα συνειθισμένη εἰς τὰ ἁπλᾶ καὶ ἀκαρύκευτα φαγητὰ τῆς τότε Γερμανίας, ὅπου καὶ αὐτὰ τὰ συμπόσια ἤρχιζον καὶ ἐτελείονον ὡς ἐν τῇ Ἰλιάδι διὰ ψητὼν κρεάτων, ἐβύθιζε τὸ περόνιον μετὰ δισταγμοὺ καὶ δυσπιστίας εἰς τὰ πολύπλοκα ἐκεῖνα προϊόντα τῆς βυζαντινῆς μαγειρικῆς, ὡς οἱ Εὐρωπαίοι περιηγηταὶ εἰς τὰ ὕποπτα μαγειρεύματα τῶν ἀθηναϊκὼν ξενοδοχείων· ὅτε δὲ ἐγεύθη τὸν μετὰ πίσσης, γύψου καὶ ῥητίνης συγκερασμένον οἶνον τῆς Ἀττικῆς, ἀπέστρεψε μετὰ τρόμου τὰ χείλη, φοβηθεῖσα μὴ οἱ Ἀθηναῖοι ἐκεῖνοι προσέφερον αὐτὴ κώνειον, ὡς εἰς τὸν Σωκράτην, ἣ ὄξος μετὰ χολῆς, ὡς οἱ Ἑβραῖοι εἰς τὸν Ἰησοῦν. Ὁ γείτων τῆς μοναχὸς προσέφερεν ὡς ἀποζημίωσιν ἕτερον ποτήριον· ἀλλὰ καὶ τοῦτο προυξένησεν ἔτι μείζονα εἰς τὴν ἡμετέραν Γερμανίδα ἀηδίαν, πλῆρες ὂν καλογηρικού τινος ποτοῦ, καλουμένου βαλανίου13, ὅπερ ἔφευρε πιθανῶς ὁ Ἄγ. Ἀντώνιος, βράσας τοῦ χοίρου τοῦ τάς βαλάνους, καὶ τὸ ὁποῖον σῴζεται ἀκόμη ἐν τοῖς σχολείοις τῆς Ἑλλάδος, παρατιθέμενον ἀντὶ καφὲ εἰς τοὺς δυστυχεῖς ὑποτρόφους. Ἑνὶ λόγῳ ἥ τε Ἰωάννα καὶ ὁ Φρουμέντιος ἐκαθῆντο εἰς τὴν πολύοψον ἐκείνην τράπεζαν νήστεις καὶ διψαλέοι, ὡς οἱ Φράγκοι πρέσβεις εἰς τὰ συμπόσια τοῦ Νικηφόρου, μέχρις οὐ εὐσπλαγχνισθεὶς αὐτοὺς ὁ φιλόξενος Νικητὰς διέταξε να παρατεθῶσιν ὀπταὶτρυγόνες, μέλι τοῦ Ὑμηττοὺ καὶ ἄδολος οἶνος τῆς Χίου. Εἰς τὴν θέαν τοῦ περιέχοντος τὸ θεῖον ἐκεῖνο ποτὸν ἐρυθροῦσταμνίου, αἱζοφεραὶ ὄψεις τῶν καλῶν ἀσκητῶν ἤστραψαν ὑπὸ τῆς χαρᾶς ὡς ὁ Ἅδης, ὅτε κατέβη εἰς αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς, πάντες δὲ ἔτειναν μετὰ προθυμίας τὸ ποτήριον εἰς τὸ προφυροὺν νέκταρ τῆς πατρίδος τοῦ Ὁμήρου, ἀποδεικνύοντες οὕτω ὅτι ἡ ἀνθρωπίνη φύσις ὑπόκειται μὲν ὡς καὶ αἱ ἐγκυμονούσαι γυναῖκες εἰς ἰδιοτρόπους ὀρέξεις, δυναμένη ν' ἀγαπήσῃ τὸ βαλάνιον, τὴν ῥυπαρότητα, τοὺς χοίρους καὶ τὸν ῥητινίτην, ἀλλ' ἅμα τὸ ἀληθὲς καὶ ἄδολον καλὸν ὑπὸ οἰανδήποτε μορφὴν ἐπιλάμψη, εὐθὺς στρέφεται πρὸς ἐκεῖνο ὡς ἡ μαγνήτις πρὸς τὸν πόλον καὶ οἱ δαιτυμόνες τοῦ Νικητὰ πρὸς τὸσταμνίον τῆς Χίου. Σοφισταί μοι φαίνονται οἱ ἰσχυριζόμενοι ὅτι ἕκαστος λαὸς ἣ καὶ ἄνθρωπος ἔχει ἴδιον τίνα τύπον τοῦ καλοῦ καὶ ψευδὴς παροιμία περὶ ὀρέξεων οὐδεὶς λόγος. Ἐκ τῆς αὐτῆς ζύμης εἶναι πεπλασμένα πάντων τῶν ἀπογόνων τοῦ Ἀδὰμ τὰ ὄμματα, τὰ ὦτα καὶ τὰ χείλη· «εἷς ἄρτος καὶ ἓν σῶμα οἱπολλοί ἐσμεν» καὶ εἰς πάντας ἀρέσκουσιν αἱ παρθένοι τῆς Κιρκασίας, οἱ ἀδάμαντες τῶν Ἰνδιών, οἱ ἵπποι τῶν Ἀράβων, αἱ στῆλαι τοῦ Παρθενῶνος, αἱ σταφυλαὶ τῆς Κωνσταντινουπόλως, οἱ πόδες τῶν Ἰσπανίδων, ὁ πάγος ἐν ὤρᾳ θέρους, τὰ ἰταλικὰ ᾄσματα καὶ οἱ οἶνοι τῆς Γαλλίας· καὶ αὐτοὶ δὲ οἱ μαῦροι τῆς Ἀφρικῆς προτιμῶσι τάς λευκὰς γυναίκας μᾶλλον ἣ τάς Αἰθιοπίδας. Ἂν εἴς τινα τῶν ἡμετέρων ἐκκλησιῶν ἐνεφανίζετο Παναγία τὶς τοῦ Ῥαφαήλου ἣ ἀντήχει αἴφνης ἱερὰ τὶς τοῦ Ῥοσσίνη ἣ Μοζάρτου μελῳδία, πρὸς ταύτας, νομίζω, ἤθελον στραφῇ τὰ ἀληθῶς ὀρθόδοξα ὄμματα καὶ τὰ ὦτα, ἄξιοι δὲ τοῦ ὀνόματος σχισματικὼν ἤθελον εἶναι οἱπρτιμήσαντες τάς βυζαντινὰς μαυρογραφίας καὶ ῥινοφωνίας. Ὁ Νικητὰς ἐκέρνα τοὺς δαιτυμόνας τοῦ, ἀπαγγέλλων τὸ ἐδάφιον τῶν Παροιμιῶν, «Πίνετε οἶνον, ὂν ἐκέρασα ὑμίν», οἱ δὲ μοναχοὶ ἔτεινον τὸ ποτήριον, ψάλλοντες τό του Ἠσαΐου «Δεῦτε λάβωμεν οἶνον καὶ οἰνοφλυγήσωμεν μέθην» πρὶν δὲ πίωσιν, ἔκλειον εὐσεβῶς τοὺς ὀφθαλμοὺς κατὰ τὴν ῥητὴν διαταγὴν τοῦ Σολομῶντος, ἀπαγορεύοντος εἰς τοὺς οἰνοπότας να θεωρῶσι τὸν οἶνον, πρὶν πίωσιν αὐτόν, ὡς ὁ Μωάμεθ εἰς τοὺς Τούρκους τάς συζυγοῦς τῶν, πρὶν νυμφευθώσι. Τὸ να μεθύη τις εὐκόλως, σημεῖον ὅτι δεν εἶναι μέθυσος, ὡς καὶ τὸ να ἐπιθυμῇ ὅσας βλέπει γυναίκας ἀπόδειξις σωφροσύνης· τῶν δὲ καλῶν ἐκείνων ἀσκητῶν αἱ κεφαλαί, αἵτινες ἀπὸ τοσούτων χρόνων μόνον τῆς προσευχῆς καὶ τῶν οὐρανίων ἐκστάσεων τὴν ἠθικὴν μέθην ἐγνώριζον, ἤρχισαν μετ' ὀλίγον να γυρίζωσιν ὡς ἡ γῆ περὶ τὸν ἥλιον. Ἀλλὰ καὶ μεθυσμένοι ὄντες μόνον περὶ ἁγίων πραγμάτων ὡμίλουν οἱ ὅσιοι ἐκεῖνοι ἐρημῖται. Καθὼς δὲ οἱ γέροντες ἀγωνισταὶ χαίρουσι διηγούμενοι μετὰ τὸ δεῖπνον τάς μάχας καὶ τὰ τρόπαια τῶν, οὕτω ἤρχισαν κακείνοι να ἀνυμνώσι τὰ θαύματα καὶ τάς ἀθλήσεις τῶν· ὁ μὲν ὅτι φιλευθεὶς ὑπὸ πτωχοῦ ἀνθρώπου, μὴ ἔχοντος ἄλλο να προσφέρῃ αὐτὼ πλὴν ὀλίγην φακήν, ἐφύτευσεν εἰς τὰ γένεια τοῦ ξενίζοντος κόκκον σίτου, ὁ ὁποῖος τοσούτον ἐπολλαπλασιάσθη, ὥστε ὁ καλὸς ἐκεῖνος ἄνθρωπος σείων τὴν γενειάδα ἐγέμισε πεντήκοντα σάκκους σίτου· ὁ δὲ διηγήθη ὅτι κατὰ διαταγὴν τοῦ ἡγουμένου ἐφύτευσεν εἰς τὸν κῆπον τῆς μονῆς τὴν ποιμαντικὴν αὐτοῦ ῥάβδον, ἥτις ποτιζομένη καθ' ἡμέραν δι' ὕδατος καὶ δακρύων μετὰ τρεῖς χρόνους ἐβλάστησε καὶ ἔδωκε τόσω πολλοὺς καὶ παντοίους καρπούς, μῆλα, ῥοδάκινα, σῦκα καὶσταφυλάς, ὥστε ἐξ αὐτῶν ἐχορτάσθησαν ὅλοι οἱ ἀδελφοὶ τοῦ· ὁ δὲ ὅσιος Νικῶν ἰστόρησεν ὅτι τρωθεὶς τὴν καρδίαν ὑπὸ πόθου να ἵδῃ τὴν ἔνδοξον ὡραιότητα τῆς Παναγίας, ἐνήστευε καὶ προσηύχετο νηχθημερόν, μέχρις οὐ εὐσπλαχνισθεῖσα αὐτὸν ἡ ἐλεήμων Παντάνασσα ἐνεφανίσθη ἐνώπιόν του μὲ τοσαύτην ὡραιότητα καὶ λάμψιν, ὥστε θαμβωθεὶς ἔμεινε μονόφθαλμος, ἤθελε δὲ μείνει καὶ τυφλός, ἂν δεν ἐπρόφθανε να κλείσῃ τὸν ἕνα ὀφθαλμόν. Μετὰ τούτους ἔλαβε τὸ λόγον ὁ ὅσιος Παγκράτιος, οὐ ἡ ῥάβδος ἔκαμνε τάς πέτρας να βλαστάνωσι κρίνα, ὁ Ἀθηναῖος ἐρημίτης Αἰγίδιος, τοῦ ὁποίου ἡ σκιὰ ἐθεράπευεν ὅσους ἐπεσκίαζεν ἀσθενεῖς, ὥστε ὁσάκις ἐπεσκέπτετο τάς ὁδοὺς τῶν πόλεων, ἐμάχοντο οἱ πάσχοντες περὶ αὐτῆς ὡς οἱ ἀρχαῖοι περὶ ὄνου σκιάς, ὁ Βατθίας, τὸν ὁποῖον ἀντὶ να καίωσιν ἐδρόσιζον αἱ φλόγες, ὡς τοὺς Ὀλλανδοὺς τὸ πιπέρι. Τοιαῦτα καὶ ἄλλα θαυμάσια διηγοῦντο οἱ καλοὶ ἀσκηταί, πίνοντες οἶνον τῆς Χίου εἰς ὑγείαν τῆς ὀρθοδόξου καὶ φιλτάτης δεσποίνης τῶν Θεοδώρας. Καὶ μὴ νομίσῃς, ἀναγνῶστα, ὅτι ἐξημμένων καλογήρων ὀπτασίαι ἣ συναξαριστὼν ληρήματά εἰσι ταῦτα· ἀπ' ἐναντίας, εἶναι θαύματα αὐθεντικὰ καὶ ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας ἀνεγνωρισμένα, τὰ ὁποῖα πᾶς ὀρθόδοξος χρεωστεὶ κατὰ τὸν κανόνα τῆς πανσέπτου οἰκουμενικῆς ἐν Νικαία συνόδου να «δέχηται πίστει ὁλοψύχω», ἂν δὲ πειραθῇ ὡς «ἀδύνατα να διαβάλῃ ἣ κατὰ τὸ δοκοῦν να παρεξηγήση, Ἀνάθεμα ἔστω!» Ἐνῶ οἱ ἀσκηταὶ ὡμίλουν περὶ θαυμάτων, ὁ Νικητὰς διελέγετο μετὰ τῶν δύο βενεδικτίνων καὶ τῶν βυζαντινῶν εὐνούχων περὶ δογματικῆς. Ἐν πρώτοις ἠρώτησε τὴν Ἰωάνναν τι ἐδογμάτευον οἱ σοφοὶ τῆς Δύσεως περὶ τῆς Εὐχαριστίας, ἂν δηλαδὴ πιστεύουσιν ὅτι ὁ ἄρτος καὶ οἶνος μεταβάλλονται τῷ ὄντι εἰς σῶμα καὶ αἷμα τοῦ Σωτῆρος ἣ θεωροῦσιν αὐτὴν ὡς σύμβολον καὶ εἰκόνα τοῦ θείου σώματος. Τὸ ζήτημα ἐκεῖνο ἀπησχόλει τότε τὰ πνεύματα ὡς σήμερον τὸ Ἀνατολικόν, ἡ δὲ Ἰωάννα ἀγνοοῦσα τὴν περὶ τούτου γνώμην τοῦ ξενίζοντος, ἀπεκρίθη διπλωματικὼς ὅτι καθὼς ὁ ἥλιος εἶναι ἐν τῷ οὐρανῷ, ἡ δὲ λάμψις καὶ θερμότης αὐτοῦ ἐπὶ τῆς γῆς, οὕτω καὶ τὸ σῶμα τοῦ ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρὸς καθημένου Χριστοῦ εὑρίσκεται ἐν τῷ ἄρτῳ καὶ οἴνω τῆς μεταλήψεως. Ἀλλ' ἡ μεταφορικὴ αὔτη ἀπάντησις δεν ηὐχαρίστησε τὸν Νικήταν, ὅστις πιστεύων εἰς τὴν «πραγματικὴν παρουσίαν» ἐξήγησεν εἰς τὴν Ἰωάνναν ὅτι ὁ ἄρτος καὶ οἶνος εἶναι αὐτὸ τὸ νεκρὸν σῶμα τοῦ Σωτῆρος, ὁ δὲ στόμαχος ἡμῶν ὁ τάφος αὐτοῦ, εἰς τὸν ὁποῖον ἐνταφιάζεται ὑπὸ τοῦ ἱερέως, ἀλλὰ μετ' ὀλίγον ἀνίσταται ἐξ αὐτοῦ, ὡς καὶ μετὰ τὴν Σταύρωσιν ἀνέστη ὁ Ἰησοῦς τριήμερος ἐκ τάφου. Μετὰ ταῦτα ἠρώτησεν αὐτήν, ἂν οἱ ἐν τῇ Δύσει χριστιανοὶ ἐτίμων κακείνοι τὴν Παναγίαν διὰ τοῦ ἐπιθέτου «Θεοτόκος», ἡ δὲ Ἰωάννα ἀπεκρίθη ὅτι ὠοτόκους ἐκάλουν τάς ὄρνιθας καὶ ζωοτόκους τάς γαλᾶς, ὥστε ἐφοβοῦντο μὴ διὰ τὴν συγγένειαν τῶν λέξεων σκανδαλίση τὸ Θεοτόκος τάς ἀκοὰς τῶν πιστῶν καὶ πλὴν τούτου μὴ δώσῃ ἀφορμὴν εἰς τοὺς εἰδωλολάτρας να παραβάλωσι τὴν Θεομήτορα πρὸς τὴν Ῥέαν, ὡς οἱ ἐν Αἰγύπτῳ ὀπαδοὶ τῆς Ὑπατίας. Θέλουσα ἔπειτα να θέση κακείνη τὸν ἐπίσκοπον εἰς ἀπορίαν, ἠρώτησεν αὐτὸν διατὶ δεν ἔκοπτον οἱ Ἀνατολίται τάς τρίχας τῆς κεφαλῆς, παραβαίνοντες τὴν συμβουλὴν τοῦ ἀποστόλου Παύλου, θεωροῦντος γυναικοπρεπὲς καὶ ἄτιμον τὸ να τρέφῃ ἀνὴρ μακρὰν κόμην. Οὐδὲν ἔχων εἰς τοῦτο ν' ἀντείπῃ ὁ Νικήτας ἔξεσε τὴν κομώσαν κεφαλὴν τοῦ, στρέψας καὶ πάλιν τὸν λόγον περὶ δογμάτων, περὶ τῆς «ἀντιδόσεως», περὶ τῆς διπλῆς φύσεως τοῦ Ἰησοῦ μετὰ τὴν ἐνσάρκωσιν, περὶ τοῦ ἂν ὁ «λόγος» ἠνώθη μετὰ τοῦ σώματος τοῦ Σωτῆρος ἐν τῇ κοιλίᾳ τῆς Παρθένου ἣ μετὰ τὸν τοκετὸν αὐτῆς, καὶ ἄλλων θεολογικῶν κόμβων, οὖς ἔλυσαν οἱ ἐν Ἐφέσω πατέρες διὰ τῆς μαχαίρας, ὡς ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος τὸν γόρδιον δεσμόν, ἣ διὰ λακτισμάτων, ὡς οἱ ὄνοι τάς ἐρωτικὰς καὶ χορτοφαγικὰς διενέξεις των. Ἐν τούτοις, ἐπελθούσης τῆς νυκτός, οἱ ὑπηρετοῦντες διάκονοι ἔσπευσαν να φέρωσι λαμπάδας, ἵνα φωτίσωσι τὸν συζητούντα ἐπίσκοπον τῶν, ὅπως μὴ γείνη ἐπίσκοτος, ὡς οἱ ἐπὶ Κοπρωνύμου καταργήσαντες τάς εἰκόνας πατέρες. Ἀλλ' οἱ σύνδειπνοι ἀπαυδήσαντες ἤδη ἐκ τῆς ἀμηχάνου ἐκείνης συζητήσεως ἀφήκαν τὰ ἐπιχειρήματα, ἵνα λάβωσι καὶ πάλιν τὰ ποτήρια. Ἡ δὲ Ἰωάννα ζαλισθεῖσα ὑπὸ τοῦ οἴνου καὶ τῶν κραυγῶν τῶν περὶ αὐτὴν καλογήρων, οἵτινες ἐδίδασκον ἤδη τὰ πινάκια να χορεύωσι καὶ τὰ ποτήρια να πετώσιν, ἠγέρθη ἠσύχως καὶ ἐξῆλθε τῆς ἐπισκοπῆς, ἀκολουθουμένη ὑπὸ τοῦ πιστοῦ Φρουμεντίου. Ὁ κῆπος ἐκεῖνος ἔκειτο, ὡς εἴπομεν, παρὰ τοὺς πρόποδας τῆς Ἀκροπόλεως, ὥστε μετὰ βραχεῖαν ἀνάβασιν εὑρέθησαν οἱ ἐρασταὶ ἐπὶ τῆς κορυφῆς τοῦ μαρμαρίνου ἐκείνου βράχου, περὶ οὐ ὀπαδὸς τὶς τῶν «τελικῶν αἰτίων» ἤθελεν εἰπεὶ ὅτι ἐτέθη ἐπίτηδες ἐκεῖ, ἵνα χρησιμεύση ὡς ὑπόβαθρον εἰς τὰ μνημεῖα τοῦ Περικλέους, ὡς ἐτοποθετήθη κατ' αὐτοὺς καὶ μύτη ἐν μέσῳ τοῦ προσώπου, ἵνα ὑποστηρίζη τὰ ὀμματοϋάλια. Ἦτο ἡ ὥρα, καθ' ἢν οἱ βρυκόλακες, οἱ τυμπανιτικοί, αἱ λαμίαι καὶ οἱ ἄλλοι κάτοικοι τοῦ σκότους διαφεύγουσι τοὺς σκώληκας τοῦ τάφου ἥ του Ἅδου τάς πύλας, ἀφοῦ δεν φρουρεῖ πλέον αὐτὰς ὁ τρικέφαλος Κέρβερος, καὶ πλανῶνται εἰς τοὺς ἀγρούς, ταράττοντες τὰ ὄνειρα τῶν προβάτων καὶ τὰ φιλήματα τῶν ἐραστῶν. Ἀλλ' οἱ ἡμέτεροι μοναχοί, φέροντες ἀνηρτημένον περὶ τὸν τράχηλον ὀδόντα τῆς Ἀγ. Σαβίνης, ἀπέφυγον δι' αὐτοῦ τάς κακὰς συναντήσεις, μακρόθεν δὲ μόνον εἶδον ἀγέλην ὀνοκεφάλων παγανιών, οἵτινες σείοντες τὰ μακρὰ ὦτα τῶν ἠτένιζον ἐρωτικὼς τὴν σελήνην, εἰς τὸ φῶς τῆς ὁποίας ἐζήτουν τὸν περιμενόμενον Μεσσίαν. Δὶς δὲ ἣ τρις προσέκοψαν κατὰκαλογήρων κοιμωμένων ἐπὶ τῶν πλακῶν τῶν Προπυλαίων, οἵτινες οὐδὲ κἀν μετεκινήθησαν· καθότι οἱ Ἕλληνες εἶχον ἤδη συνειθίσει να καταπατώνται ὡς σταφυλαὶ ὑπὸ τοὺς πόδας τῶν ξένων. Ἡ Ἰωάννα ἄλλους ναοὺς δεν εἶχεν ἴδει πλὴν μόνων τῶν δρυϊδικὼν μονολίθων καί τινων ἀμόρφων ῥωμαϊκῶν ἐρειπίων, τῆς δὲπατρίδος τῆς αἱ ἐκκλησίαι ἦσαν αἱ πλεῖσται ξύλιναι καὶ ἀπελέκητοι, ὡς οἱ ἀνεγείροντες αὐτὰς Γερμανοί· ὥστε δεν ἠδύνατο να χορτάση θαυμάζουσα τάς στήλας τοῦ Παρθενῶνος καὶ τάς Καρυάτιδας τοῦ Ἐρεχθείου, περὶ ὢν ἠρώτα κατασπαζόμενος τοὺς πόδας τῶν ὁ καλὸς Φρουμέντιος ἂν ἦσαν ἄγγελοι ἀπολιθωθέντες. Ὁ ναὸς τῆς παρθένου Ἀθηνᾶς ἀνῆκε τότε εἰς τὴν παρθένον Μαρίαν. Ἀλλὰ κατ' ἐκείνην τὴν στιγμὴν οὔτε ῥινόφωνοι ψαλμωδίαι οὔτε λιβάνου νεκρώσιμοι ἀναθυμιάσεις ἤ κώδωνες ὀχληροὶ ἤρχοντο να ταράξωσι τὰ θέλγητρα τῶν ἀναμνήσεων· γλαῦκες μόνον τινὲς ἐμφωλεύουσαι εἰς τὰ κοιλώματα τῆς ὀροφῆς ἐξέπεμπον ἐκ διαλειμμάτων πένθιμον κραυγήν, ὡς εἰ ἐθρήνουν τῆς δεσποίνης τῶν τὴν ἐξορίαν. Ὁ δίσκος τῆς Ἑκάτης, περικυκλούμενος ὑπὸ νεφῶν διαφανῶν ὡς σεμνὴ παρθένος ὑπὸ τῶν νυκτικῶν τῆς πέπλων, ἔλαμπεν ἀκίνητος εἰς ὕψος ἀκαταμέτρητον, ἐπιχέων ἐπὶ τῶν ἀθανάτων ἐκείνων μαρμάρων λάμψιν λευκὴν καὶ ἀμυδράν, οἵαν καὶ ἐπὶ τοῦ κοιμωμένου Ἀδώνιδος, ὅτε ἐπεσκέπτετο αὐτὸν ἡ θέα ἐπὶ τῶν ἀκρωρειῶν τοῦ Λάτμου. Αἱ στῆλαι τοῦ Ὀλυμπιείου, τὸ ῥεῦμα τοῦ Ἰλισσού, τὰ γλαῦκα κύματα τοῦ Φαλήρου, οἱ ἐλαιῶνες, αἱ ὁδοδάφναι, αἱ κορυφαὶ τῶν λόφων στεφόμεναι ὑπὸ ἐκκλησιῶν ἣ μνημείων, πάντα ταῦτα περιέσφιγγον τὴν ὅρασιν τῶν δύο νεανίσκων διὰ ζώνης καὶ αὐτοῦ τοῦ κεστοῦ τῆς Ἀφροδίτης θελκτικωτέρας, ἡ δὲ ἡδονή, ἢν ᾐσθάνοντο ἐκ τοῦ πανοράματος τούτου, καθίστατο διπλασία, διότι μεθυσμένοι ὄντες ἔβλεπον τὰ πάντα διπλά. Ἡ Ἰωάννα εἶχε καθίσει ἐπὶ μαρμαρίνου ἑδωλίου, ὁ δὲ Φρουμέντιος κατακλιθεὶς παρὰ τῆς φίλης τοῦ τοὺς πόδας ἐδείκνυεν αὐτὴ τὸν ναὸν τῆς ἀπτέρου Νίκης, εὐχόμενος ὁ ἔρως αὐτῶν να διαμείνῃ ἄπτερος ὡς ἐκείνη. Τοιαῦτα λέγοντες καὶ διὰ φιλημάτων διακόπτοντες πολλάκις τὸν λόγον, ὡς οἱ συγγραφεῖς διὰκομμάτων τάς περιόδους, ἀπεκοιμήθησαν ἐπὶ τοῦ μαρμάρου τῆς Πεντέλης, ὡς ὁ Ἰακὼβ ἐπὶ τῶν λίθων τῆς Χαρράν. Τὴν ἐπιοῦσαν τὸ πρωί, ἀποσείσαντες τὸν ὕπνον ἐκ τῶν ὀφθαλμῶν καὶ ἐκ τῶν ῥάσων τὴν δρόσον τῆς πρωίας κατέβησαν, ἵνα ἐπισκεφθῶσι καὶ τάς Ἀθήνας. Ἡ καρδία τῆς Ἰωάννας ἔπαλλεν ὑπὸπεριεργίας ἅμα καὶ φόβου, ἀναλογιζομένης ὅτι ἔμελλε μετ' ὀλίγον να θαυμάση τὴν κατείδωλον ἐκείνην πόλιν, τῆς ὁποίας καὶ μόνη ἡ ὄψις κατὰ τὸν Ἄγ. Γρηγόριον ἦτο ἐπικίνδυνος εἰς τάς ψυχὰς τῶν χριστιανῶν, ὡς ἡ θέα τῆς πρῴην χαριτοβρύτου καὶ φιλομειδοῦς ἐρωμένης εἰς ἄνδρα νυμφευθέντα ἄσχημον καὶ συνωφρυωμένην γυναῖκα. Ἀλλ' αἱ ἐλπίδες καὶ οἱ φόβοι τῆς ἡμετέρας ἡρωίδος ἀπέβησαν κενοί. Πρὸ πολλοῦ οἱ εὐσεβεῖς αὐτοκράτορες τοῦ Βυζαντίου εἶχον κατεδαφίσει τὰ ἔργα ἐκεῖνα τοῦ Μύρωνος, Ἀλκαμένους καὶ Πολυκλείτου, τὰ ὁποῖα ἐθαύμασεν ὁ Ἄγ. Λουκᾶς καὶ ἐσεβάσθη αὐτὸς ὁ Ἀλαρίχος. Τὸ ἔργον τῆς καταστροφῆς ἀρξάμενον ἐπὶ Κωνσταντίνου ἐπεραιώθη ἐπὶ Θεοδοσίου τοῦ μικροῦ. Καὶ οὐ μόνον κατὰ τῶν λίθων ἐπέδειξαν τὸν χριστιανικὸν ζῆλον τῶν οἱ ἀκάματοι ἐκεῖνοι εἰδωλοθραύσται, ἀλλὰ καὶ κατὰ τῶν δυστυχῶν ἐκείνων, ὅσους ὑπωπτεύοντο ἐμμένοντας εἰς τῶν πατέρων τῶν τὴν θρησκείαν. Ὁ σφάζων πρόβατον πρὸς οἰκογενειακὴν εὐωχίαν, ὁ προσφερῶν ἄνθη εἰς τοῦ πατρὸς τοῦ τὸν τάφον, ὁ συλλέγων χαμαίμηλα εἰς τὸ φῶς τῆς σελήνης, ὁ ἀρωματίζων τὴν οἰκίαν τοῦ ἢ φέρων ἀνηρτημένον περὶ τὸν τράχηλον φυλακτήριον κατὰ τοῦ πυρετοῦ κατεμηνύετο ὑπὸ κουκουλοφόρων κατασκόπων ὡς μάγος ἣ εἰδωλολάτρης, κατεβαρύνετο δι' ἁλύσεων καὶ ἐστέλλετο εἰς Σκυθούπολιν, ὅπου εἶχε στήθη χριστιανικὸν κρεουργεῖον. Ἐκεῖ συνεδρίαζον εὐσεβεῖς δικασταί, ἁμιλλώμενοι τὶς πλείονας εἰδωλολάτρας να ὀπτήση ἐπὶ ἐσχάρας, να βράση ἐντὸς ζέοντος ἐλαίου ἣ κατακόψῃ μεληδόν. Μυριάδες μαρτυρολογίων διηγοῦνται τάς ἀθλήσεις τῶν χριστιανῶν ὁμολογητῶν, ἐκ τῶν πληγῶν τῶν ὁποίων ἔσταζε γάλα, καὶ οὓς ἐδρόσιζον οἱ φλόγες, ἀλλ' οὐδεὶς ἔγραψεν ἀκόμη τὸ ἀψευδὲς συναξάριον τῶν μαρτύρων ἐκείνων, οἵτινες ἀντὶ μυθώδους γάλακτος ἔχυσαν αἷμα ἀληθὲς καὶ ἀντὶ να τοὺς δροσίση κατέκαυσε τὸ πῦρ τῆς χριστιανικῆς ἀνεπιεικείας, καυστικώτερον ὄν, φαίνεται, τοῦ πυρὸς τῆς πολυθεϊκὴς ὠμότητος. Οἱ δύο βενεδικτίνοι ἀκολουθούμενοι ὑπὸ τοῦ Θεωνὰ καὶ πλήθους Ἀθηναίων, οἵτινες ὡς καὶ κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Ἀποστόλου «πρὸς οὐδὲν ἄλλο ηὐκαίρουν ἣ λέγειν καὶ ἀκούειν τὶ καινόν», περιέδραμον πᾶσαν τὴν πόλιν, ἡ ὁποία στερηθεῖσα τῶν εἰδώλων καὶ τῶν βωμῶν τῆς ὠμοίαζε τὸν ὑπὸ τοῦ Ὀδυσσέως τυφλωθέντα Πολύφημον. Ὅπου πρῴην ὑψοῦτο ἄγαλμα, εἶχεν ἐμπηχθὴξύλινος σταυρός, καὶ ὅπου βωμός, μικροσκοπικὸν ἐκκλησίδιον, στεγαζόμενον διὰ θόλου ὁμοιάζοντος πετρίνην φενάκην. Οἱ ναΐσκοι ἐκεῖνοι εἶχον ἀνεγερθῇ ὑπὸ τῆς Ἀθηναΐδος Εὐδοκίας, ἥτις, θελήσασα εἰς ἕκαστον τῶν ἁγίων ν' ἀφιερώση ἰδιαιτέραν κατοικίαν, ἠναγκάσθη να οἰκοδομήσῃ πλῆθος καλυβῶν, αἵτινες ὑπενθῦμιζον τὴν τεκτονικὴν βιομηχανίαν τῶν καστόρων μᾶλλον ἣ τὸ μεγαλεῖον τοῦ ἀγνώστου Θεοῦ. Παρὰ δὲ τὰπρόθυρα αὐτῶν ἐκαθῆντο μοναχοὶ καὶ ἀσκηταί, ξέοντες τὰ ἕλκη τῶν ἢ ἀρχαία χειρόγραφα πρὸς ἐγγραφὴν συναξαρίων, πλέκοντες καλάθια, προγευματίζοντες κρομμύδια καὶ εὐχαριστοῦντες ἴσως κακείνοι τὸν Θεὸν ὅτι ἐγεννήθησαν Ἕλληνες καὶ ὄχι βάρβαροι. Μόνον τὸ ἀρχαϊκὸν κάλλος τῶν γυναικὼν ἐθαύμαζον οἱ δύο ξένοι. Κατὰ τὸν αἰῶνα ἐκεῖνον αἱ Ἀθῆναι ἦσαν ὁ γυναικὼν τῶν βυζαντινῶν αὐτοκρατόρων, οἵτινες ἐλάμβανον ἐκεῖθεν τάς συζυγοῦς τῶν, ὡς οἱ διάδοχοι αὐτῶν Σουλτάνοι ἐκ Κιρκασίας. Ἡ βελτίωσις αὔτη τῆς ἀττικῆς φυλῆς ἤρξατο ἀπὸ τῶν χρόνων τῆς Εἰκονομαχίας, ὅτε, ἐξορισθέντων τῶν βυζαντινῶν εἰκονισμάτων, αἱ γυναῖκες ἀντὶ να ἔχωσιν ἀκαταπαύστως πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν ἰσχνὰς Παναγίας καὶ λιποσάρκους ἁγίους, ἀνύψουν καὶ πάλιν τοὺς ὀφθαλμοὺς πρὸς τὰ ἀνάγλυφα τοῦ Παρθενῶνος καὶ ἐγέννων τὰ τέκνα τῶν ὅμοια τούτοις· ὥστε καὶ ὑπὸ τὴν ἔποψιν τῆς καλλιτεκνίας ἀναγκαία φαίνεταί μοι ἡ μεταρρύθμισις τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἡμῶν εἰκονογραφίας. Ἀπόδειξις δὲ τῆς ἐπιρροῆς ταύτης τῶν εἰκόνων ἔστωσαν αἱ σύζυγοι τῶν Ἑβραίων τραπεζιτῶν τῆς Πρωσσίας, αἵτινες ἀπὸ πρωίας μέχρι νυκτὸς μετρώσαι τάλληρα καὶ φλωρία φέροντα τὴν προτομὴν τοῦ βασιλέως Γουλιέλμου, τίκτουσι τέκνα τοσούτον ὁμοιάζοντα τῶν μονάρχῃ, ὥστε δικαίως ἐπωνομάσθη πατὴρ τῶν ὑπηκόων του. Ἀλλὰ πλὴν τοῦ κάλλους τῶν γυναικὼν ἐθαύμαζον τὰ δύο τέκνα τῆς Ἄρκτου καὶ τὴν ἀσυνήθη αὐτοῖς σεμνότητα τῶν παρθένων, αἵτινες περιτυλιγμέναι εἰς τοὺς μακροὺς πέπλους τῶν συνεσφίγγοντο παρὰ τὴν μητρικὴν πλευράν, ὡς ξίφος παρὰ τὸν μηρὸν στρατιώτου, τὰ δὲ βλέμματα αὐτῶν ἀντὶ να μοιράζωσιν ὡς ἀντίδωρον εἰς τοὺς διαβάτας προσήλουν εἰς τὴν γῆν, ἵνα ἀποφύγωσι τοὺς λάκκους καὶ τάς παρεκτροπάς, ἐρυθριώσαι ὁσάκις ἔσειεν ὁ ἄνεμος τάς πτυχὰς τῆς ἐσθῆτος τῶν καὶ κατὰ πάντα διάφοροι τῶν σημερινῶν κορασίδων, αἱ ὁποῖαι τοσούτον ὁμοιάζουσιν ὑπάνδρους γυναίκας, ὥστε ἀπορεῖ τὶς τίνος ἕνεκα ζητοῦσι δι' αὐτὰς σύζυγον οἱ πατέρες. Ἐν τούτοις ὑπερβάντες τὸν Πύργον τῶν Ἀνέμων καὶ τὴν Ἀγοράν, ἔνθα εἶδον μετὰ θαυμασμοῦ ἄρχοντας καὶ ἐπισκόπους ὀψωνίζοντας τὰ ἐπιούσια πράσα, ἔφθασαν εἰς τὴν Ποικίλην Στοάν, ἐν ἡ ἀντὶ φιλοσόφων εὗρον ἀστρολόγους, λεκανομάντεις, ὀνειροκρίτας καὶ διδασκάλους, οἵτινες κατέβαινον ἅπαξ τῆς ἑβδομάδος ἐκ τῶν ἐπὶ τοῦ Ὑμηττοὺ σχολείων, ἵνα ἑλκύσωσι μαθητὰς διὰ τῆς ἠδύτητος τῶν λόγων τῶν καὶ διὰσταμνίων μέλιτος· καθότι μὴ ἐπαρκούσης πλέον εἰς τάς ἀνάγκας τῶν τῆς διδασκαλίας, προσέθετον εἰς ταύτην, ἵνα ἀποζώσι, καὶ τὴν μελισσουργίαν, ὡς οἱ καλόγηροι τῆς Φλωρεντίας εἰς τὰ κέρδη τῆς λειτουργίας καὶ τὰ τῶν ῥακοπωλείων. Δέκα ὅλας ἡμέρας ἐδαπάνησεν ἡ Ἰωάννα ἐπισκεπτομένη μετὰ τοῦ συντρόφου τῆς τάς ἀρχαιότητας, τὰ ἐκκλησίας καὶ τὰπερίχωρα τῶν Ἀθηνῶν καὶ ἑτέρας δέκα ἀνεπαύθη ὑπὸ τὴν φιλόξενον στέγην τῆς ἐν Δαφνίω Μονῆς. Οἱ καλόγηροι ἦσαν πρόθυμοι να προσφέρωσιν ἰσόβιον φιλοξενίαν εἰς τοὺς δύο βενεδεκτίνους, ὧν οἱ ἀπόγονοι ἔμελλον μετ' ὀλίγον να ἐκδιώξουν αὐτοὺς ἐκ τῆς μάνδρας των ὡς ἅρπαγες λύκοι. Ἀλλ' ἡ νερόβραστος δίαιτα, αἱ μακραὶ προσευχαί, ἡ ἀχύρινος κλίνη καὶ ἡ ῥυπαρότης τῶν καλῶν πατέρων ἀδύνατον ἦτο να εὐχαριστήσωσιν ἐπὶ πολὺ τὰ τέκνα ἐκεῖνα τῆς Δύσεως, συνηθίσαντα εἰς τὰ ἐκλελυμένα μοναστήρια τῆς Γερμανίας να τρώγωσι καὶ να πλύνωνται καθ' ἡμέραν. Διό, παραιτηθέντες τῆς τῶν Μεγαλοσχήμων καὶ Ἀγγελικῶν ὀπαδῶν τοῦ Ἀγ. Βασιλείου καὶ αὐτοὺς ἀκόμη τῶν Μικροσχήμων τοὺς κανόνας εὑρίσκοντες τραχεῖς, κατετάχθησαν μεταξὺ τῶν Ἰδιορρύθμων, εἰς τὴν προαίρεσιν τῶν ὁποίων ἀφίνετο διὰ πλειόνων ἣ ὀλιγωτέρων εὐχῶν καὶ μαστιγώσεων να κατακτήσωσιν ὑψηλήν τινα ἣ ταπεινοτέραν θέσιν ἐν τῷ Παραδείσῳ, καὶ εἰς τὴν Κόλασιν ἐλεύθεροι ὄντες να ὑπάγωσιν, ἂν ἠγάπων τὸν πλησίον τῶν, τὸν οἶνον ἣ τὴν κρεωφαγίαν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου